Rubio noemt oordeel over AfD 'Tirannie'; antwoord Duitsland: 'Dit is democratie'

Jippie

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Rubio beschouwt het categoriseren van de AfD als extreemrechts als "tirannie". Vicepresident Vance en regeringsadviseur Musk zijn dezelfde mening toegedaan. Maar het federale ministerie van Buitenlandse Zaken countert: "Dit is democratie."

Na de classificatie van de AfD door het Federale Bureau voor de Bescherming van de Grondwet als een bevestigde extreemrechtse partij, sprak de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio van "tirannie" in Duitsland. "Duitsland heeft zojuist zijn geheime dienst nieuwe bevoegdheden gegeven om de oppositie in de gaten te houden," schreef Rubio vrijdag opt X. "Dit is geen democratie - dit is tirannie in vermomming," vervolgde hij. Het is niet de AfD die echt extremistisch is, maar het immigratiebeleid dat AfD afwijst. "Duitsland moet zijn koers veranderen," eiste de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken.

Het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken reageerde even later op Rubio's X-post en verklaarde: "Dit is democratie." Het ging verder: "Deze beslissing is het resultaat van een grondig en onafhankelijk onderzoek om onze grondwet en de rechtsstaat te beschermen." Het Federale Ministerie van Buitenlandse Zaken verklaarde dat "onafhankelijke rechtbanken" het laatste woord zouden hebben. "We hebben van onze geschiedenis geleerd dat rechts-extremisme moet worden gestopt."

Ook Vance en Musk uiten kritiek op classificatie AfD als extreemrechts
De Amerikaanse regering onder president Donald Trump staat dicht bij de AfD. AfD-leider Alice Weidel kreeg in de verkiezingscampagne steun van Trump-adviseur Elon Musk en de Amerikaanse vicepresident JD Vance. Vance schreef op X dat de AfD de "populairste partij" in Duitsland was. Nu proberen "de bureaucraten het te vernietigen".

Elon Musk, die ook voor de regering van de rechts-populistische Amerikaanse president Donald Trump werkt, gaf ook commentaar op X. Hij schreef dat een "verbod op de AfD, de populairste partij van Duitsland, een extreme aanval op de democratie zou zijn". Musk had voor de federale verkiezingen herhaaldelijk campagne gevoerd voor de AfD.

Het Federale Bureau voor de Bescherming van de Grondwet heeft de AfD sinds vrijdag gecategoriseerd als "zeker extreemrechts". De reden hiervoor is het "extremistische karakter van de partij als geheel, die de menselijke waardigheid veronachtzaamt", maakte het Bundesamt in Keulen bekend. Voorheen was de AfD als hele partij alleen gecategoriseerd als een verdacht extreemrechts.

Wat betekent de nieuwe categorisering van AfD en wat zijn de gevolgen?
De Duitse binnenlandse inlichtingendienst, de Verfassungsschutz, wordt ook wel het "systeem voor vroegtijdige waarschuwing voor de democratie" genoemd. De taak van de constitutionele beschermingsautoriteiten op federaal en deelstatelijk niveau is "het verzamelen en evalueren van informatie, in het bijzonder feitelijke en persoonlijke informatie, nieuws en documenten".

Hieronder vallen "activiteiten die gericht zijn tegen de vrije democratische basisorde" - bijvoorbeeld tegen de democratie, de rechtsstaat en de menselijke waardigheid. In de praktijk gaat het vooral om het controleren van extreemrechtse, extreemlinkse en islamistische activiteiten. Ook partijen of onderdelen van een partij kunnen als een dergelijke "organisatie" beschouwd worden.

Wat betekent de categorisering als 'bevestigd extremist'?
Het Federaal Bureau voor de Bescherming van de Grondwet deelt mogelijke gevallen van anticonstitutionele activiteiten in drie categorieën in:

  • Eerste categorie: onderzoek nodig. Het opstarten van een onderzoek is de eerste stap in de procedure bij het Federaal Bureau voor de Bescherming van de Grondwet. Eenvoudig gezegd gaat het om een voorafgaande controle om na te gaan of er voldoende aanwijzingen zijn voor een observatie. In dit stadium kan het Bureau voor de Grondwetsbescherming alleen informatie verzamelen uit openlijk toegankelijke bronnen: Krantenartikelen, televisiereportages of internetoptredens bijvoorbeeld, maar ook openbare verklaringen van de betrokken personen, statuten van verenigingen of partijprogramma's.
  • Tweede categorie: verdacht. Als uit de eerste stap blijkt dat er naar het oordeel van de autoriteit in een onderzoek eerste concrete aanwijzingen zijn voor een anticonstitutionele organisatie, dan wordt deze zaak door het Bureau voor de bescherming van de grondwet opgewaardeerd. De volgende fase is verdacht. Vanaf dit tweede stadium is het Bureau voor de bescherming van de grondwet gemachtigd om de groep in kwestie te observeren. De groep wordt nu beschouwd als een "observatie-object".
  • Derde categorie: bevestigd extremistisch doel. Het derde niveau is het bestaan van een bevestigd extremistisch doel. Op dit niveau is de verdenking zo duidelijk dat er vanuit het oogpunt van het Bureau bescherming grondwet geen twijfel meer bestaat over het bestaan van extremistische pogingen. Net als bij de verdachte gevallen houdt het Bureau bescherming grondwet ook toezicht op de betreffende groep of persoon. In de categorieën "verdachte gevallen" en "bevestigde extremisten" informeert het Bureau voor de bescherming van de grondwet ook het publiek. De autoriteiten zijn hiertoe wettelijk verplicht.

Wat houdt 'observeren' precies in?
Het Bureau voor de Bescherming van de Grondwet kan ook "inlichtingendienst middelen" gebruiken voor de observatieobjecten van het tweede en derde niveau. De instantie kan bijvoorbeeld informanten werven, d.w.z. mensen uit de omgeving van de partij betalen voor informatie. Onder bepaalde andere voorwaarden kan ze ook personen observeren of, in extreme gevallen, zelfs telecommunicatie afluisteren. Surveilleren is echter altijd in strijd met de grondrechten van de geobserveerde personen - en ook met de grondwettelijk beschermde rechten van een partij. Daarom moet het Bundesamt für Verfassungsschutz (BfV) altijd het proportionaliteitsbeginsel in acht nemen: Elke bewakingsmaatregel moet noodzakelijk en gepast zijn.

Er mogen dus geen mildere middelen worden ingezet die even effectief zijn. In principe zijn dezelfde "instrumenten" beschikbaar in het geval van een "bevestigd extremistisch streven" en een "verdacht geval". Maar in het laatste geval zijn de drempels om ze daadwerkelijk in te zetten lager. Als de surveillance zich ook moet uitstrekken tot gekozen parlementsleden, zijn de drempels bijzonder hoog. In 2013 oordeelde het Federale Constitutionele Hof dat het observeren van parlementsleden door de autoriteiten een bijzonder ernstige inmenging is in hun vrije mandaat. Dit is alleen toegestaan in uitzonderlijke gevallen.

Wat betekent de categorisering voor de AfD in de Bondsdag?
De categorisering heeft niet automatisch gevolgen voor het werk in de Bondsdag. De partij is niet verboden. Ze kan nog steeds deelnemen aan verkiezingen en haar parlementsleden blijven zitting hebben in de Bondsdag. De classificatiet kan echter indirecte politieke gevolgen hebben: in de Bondsdag wordt bijvoorbeeld nog besloten of de AfD de functie van commissievoorzitter of vicevoorzitter krijgt. De parlementsleden zullen in de komende weken moeten beslissen of de nieuwe categorisering gevolgen zal hebben voor de verkiezing van dergelijke posten.

Wat betekent de classificatie voor een mogelijk partijverbod?
De AfD wordt niet verboden vanwege haar categorisering als "bevestigd extreemrechts". De partij kan dus blijven deelnemen aan verkiezingen en vertegenwoordigd blijven in parlementen. Er is ook geen automatische regel dat een dergelijke categorisering noodzakelijkerwijs gevolgd moet worden door een verbod. Dat is een andere juridische en politieke kwestie. Alleen het Federale Constitutionele Hof kan een partij verbieden. En alleen in zijn eigen procedure, op basis van een specifiek verzoek om een verbod.

Dit verzoek kan alleen worden ingediend door de federale regering, de Bundesrat of de Bundestag, dus of dit gebeurt of niet is een politieke beslissing. Een instantie voor de bescherming van de grondwet kan deze aanvraag echter in geen geval indienen. Mocht er echter in de toekomst in Karlsruhe een procedure voor een partijverbod worden gestart, dan zouden de bevindingen van het Bundesamt für Verfassungsschutz een belangrijke rol kunnen spelen bij de bewijsvoering. Het verzamelen van materiaal voor de categorisering als "bevestigd rechtsextremist" zou, in ieder geval gedeeltelijk, gebruikt kunnen worden om een eventueel verzoek tot een verbod te rechtvaardigen, mocht dit politiek wenselijk zijn.

Wat is het verschil met de categorisering van de deelstaatpartijen?
In Duitsland is het Bureau voor de bescherming van de grondwet onderverdeeld in het federale Bureau voor de bescherming van de grondwet op federaal niveau en de 16 deelstaatbureaus voor de bescherming van de grondwet. Tot nu toe heeft het federale bureau voor de bescherming van de grondwet de federale partij van de AfD ingedeeld als een "verdacht geval", d.w.z. in de tweede categorie geplaatst. Dit is ook het geval voor verschillende deelstaatverenigingen, bijvoorbeeld in Baden-Württemberg. In Thüringen, Saksen en Saksen-Anhalt hebben de deelstaatautoriteiten voor grondwetsbescherming de respectieve deelstaatverenigingen van de AfD al langer als "bevestigd extremistisch" geclassificeerd. Het Bundesamt für die Verfassungsschutz heeft nu ook de partij als geheel op dit hoogste niveau ingedeeld.

Kan de AfD zich verdedigen tegen deze classifisering?
Ja, het Bureau voor de bescherming van de grondwet is gebonden aan de wet en de orde. En rechtbanken kunnen het werk van de autoriteiten juridisch toetsen. Iedereen die door het Bureau voor de bescherming van de grondwet wordt gecontroleerd, kan de handelingen van de autoriteit door de rechter laten toetsen. De AfD had al gerechtelijke stappen ondernomen tegen de classificatie van de federale partij als "verdacht geval" - zonder succes.

Zowel in eerste instantie als in tweede instantie zagen de rechtbanken (het Verwaltungsgericht Köln en het Verwaltungsgericht Nordrhein-Westfalen in Münster) voldoende feitelijk bewijs om een dergelijke classificatie te rechtvaardigen. De AfD probeert de zaak momenteel nog voor het Verwaltungsgericht te brengen. Ook de categorisering als "bevestigd extremist" in Thüringen, Saksen en Saksen-Anhalt is nog door geen enkele rechtbank ongedaan gemaakt. De AfD kan zich afzonderlijk voor de rechter verdedigen tegen de categorisering als "bevestigd rechtsextremist". Het is mogelijk dat deze procedure over een langere periode opnieuw voor de rechter komt.

Wat betekent dit voor ambtenaren die lid zijn van de AfD?
Ambtenaren hebben een speciale loyaliteitsplicht tegenover de staat. Ze moeten de vrije democratische basisorde actief ondersteunen en mogen daar niet neutraal tegenover staan of zich er zelfs tegen verzetten. Om een ambtenaar uit zijn functie te ontheffen, is het niet voldoende om alleen naar de beoordeling van het Bureau voor de bescherming van de grondwet te verwijzen. In plaats daarvan wordt een algehele beoordeling gemaakt waarbij rekening wordt gehouden met de persoonlijkheid, de specifieke activiteit, de positie van de ambtenaar en de ernst van de overtreding.

Het lidmaatschap van de AfD zou dan moeten worden onderzocht als een ambtsmisdrijf in een dergelijke procedure. Het speelt echter ook een rol of de betreffende ambtenaar functies bekleedt binnen de partij en hoe hij of zij zich precies gedraagt in deze functie. Er is dus geen automatische regel dat alle AfD-ambtenaren weg moeten. En, zoals hierboven beschreven, kan de AfD deze categorisering nog steeds door de rechter laten toetsen. Als de categorisering niet wordt gehandhaafd, zou dit de situatie weer veranderen.

Alice Weidel op AfD partijcongres (@ AFP Deutschland on YouTube 110125-screenshot)
Alice Weidel op AfD partijcongres (@ AFP Deutschland on YouTube 110125-screenshot)