Vredesoverleg Oekraïne bij voorbaat al mislukt
Het geplande vredesoverleg over de oorlog in Oekraïne dat in Londen zou plaatsvinden is gedegradeerd tot een ‘technisch overleg’ nadat de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio en speciale gezant Steve Witkoff op het laatste moment besloten niet naar Londen af te reizen. Daarop besloten ook de betrokken ministers uit Europese landen thuis te blijven. Er is geen officiële reden gegeven voor de afzeggingen, maar het heeft er alle schijn van dat de afwijzing van het vredesvoorstel van team-Trump ten grondslag ligt aan het wegblijven van de Amerikaanse delegatie.
Dat jongste Amerikaanse vredesinitiatief voor Oekraïne, een één pagina tellend ‘laatste bod’ dat vorige week in Parijs werd overhandigd, zorgde voor paniek in Kyiv en nervositeit in Europese hoofdsteden. Volgens publicaties van Axios en The Wall Street Journal voorziet het voorstel in formele erkenning van de Russische annexatie van de Krim, bevriezing van de huidige frontlijn, een uitsluiting van Oekraïens NAVO-lidmaatschap en geleidelijke opheffing van de sancties tegen Moskou. In ruil zou Oekraïne vage ‘veiligheidsgaranties’ van een Europese vredesmacht krijgen, beperkte financiële hulp voor wederopbouw en, opmerkelijk, Amerikaans beheer over de bezette kerncentrale van Zaporizja, zodat stroom zowel naar bevrijd als bezet gebied kan vloeien.
Het plan is het geesteskind van president Donald Trumps speciale gezant Steve Witkoff, vastgoedmagnaat én zakenpartner van de Russisch-Amerikaanse oligarch Len Blavatnik. Sinds begin april reist Witkoff tussen Washington en Moskou. Op 11 april sprak hij vier uur lang met Vladimir Poetin in Sint-Petersburg. Russische media meldden dat Poetin daar ‘een concessie’ deed: hij zou afzien van het veroveren van het deel van Charkiv dat hij nog niet bezit, mits de VS de Krim erkennen. Het gesprek bevestigde een diplomatiek patroon waarbij Washington rechtstreeks met het Kremlin onderhandelt, terwijl Kyiv en Europese bondgenoten vaak pas achteraf worden geïnformeerd.
Vice-president J.D. Vance goot extra olie op het vuur. Vanuit New Delhi verklaarde hij dat ‘beide partijen nú ja moeten zeggen, of de Verenigde Staten stappen uit het proces’. Volgens Vance betekent dat territoriale concessies van zowel Oekraïne als Rusland. Zonder overeenkomst zou Washington zijn bemiddeling én militaire steun beëindigen. De uitlatingen weerspiegelen een abrupte koerswijziging ten opzichte van de Biden-jaren, toen Amerikaanse hulp onvoorwaardelijk was zolang Rusland geen troepen terugtrok.
Europa reageerde afwijzend. Een woordvoerder van het Élysée herhaalde dat ‘respect voor Oekraïens territoriaal integriteit en zijn Europese roeping onwrikbare eisen zijn’. In diplomatieke kringen klinkt bezorgdheid dat Washington en Moskou de vredesarchitectuur in hun eentje vormgeven en zo een wig drijven binnen het NAVO-bondgenootschap. Britse, Franse en Duitse ministers probeerden in Londen de koers bij te sturen, maar de geplande top op ministersniveau werd op het laatste moment afgeblazen nadat de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio zijn komst introk.
In Kyiv is het voorstel ronduit onbespreekbaar. President Volodymyr Zelensky liet weten nooit een inbreuk op de grondwet te tekenen door de Krim af te staan. Vice-premier Joelia Svyrydenko vatte het gevoel kernachtig samen: “Onderhandelen ja, capituleren nee.” Oekraïne stelt een onmiddellijke, onvoorwaardelijke wapenstilstand voor als opstap naar echte onderhandelingen, maar weigert een ‘bevroren conflict’ te legitimeren waar Rusland zich militair kan hergroeperen.
De impasse escaleerde tijdens de Londense besprekingen. Terwijl technocraten nog proberen een gemeenschappelijk Westen-standpunt te formuleren, lijkt de Amerikaanse delegatie haar geduld te verliezen. Diplomaten wijzen erop dat Witkoffs eenzijdige erkenning van de Krim niet alleen ingaat tegen internationaal recht, maar ook tegen de resoluties waarmee het Congres, in Trumps eerste ambtstermijn nog met brede steun, Poetins annexatie veroordeelde.
Analisten waarschuwen voor een precedent dat het verbod op gewelddadige grenswijzigingen uitholt. “Wie agressie beloont, verzwakt in één klap de Europese veiligheidsorde en geeft landen als China munitie in andere territoriale conflicten,” stelt de Kyiv-gebaseerde denktank Centre for Defence Strategies. Bovendien dreigt de VS-lijn de eensgezinde sanctie-politiek van de G7 te ondermijnen en voert zij de druk op NAVO-oostflankstaten op om hun eigen defensie-uitgaven nog verder te verhogen.
Vooralsnog lijkt een doorbraak onwaarschijnlijk. Oekraïne wil eerst een volledig staakt-het-vuren voordat er over grenzen wordt gesproken, maar Rusland wil juist garanties vóór een wapenstilstand. Intussen groeit de vrees dat Washington en Moskou een akkoord kunnen sluiten dat de daadwerkelijke strijd niet stopt, maar wel de westerse steun aan Kyiv uitholt. Of Trumps ‘laatste bod’ werkelijkheid wordt, hangt dus niet alleen af van Zelensky en Poetin, maar in hoge mate van de vraag of Europa bereid is zijn eigen rode lijnen hardop uit te spreken en daaraan vast te houden.
