XR-activisten stinken als de tyfus

In een filiaal van kledingketen Zara in het centrum van Nijmegen hebben activisten van Extinction Rebellion (XR) zaterdagmiddag geprotesteerd tegen de fastfashionindustrie door boterzuur over zichzelf heen te druppelen. De actie maakt deel uit van de campagne Ode aux Rats, waarmee XR aandacht wil vragen voor de milieuschade en mensenrechtenschendingen in de wereldwijde kledingindustrie. Drie actievoerders zijn aangehouden. Burgemeester Hubert Bruls noemt de actie ‘schandalig’ en had voorafgaand aan de demonstratie een verbod ingesteld op het verspreiden van boterzuur.

Boterzuur is een kleurloze vloeistof die bekendstaat om zijn indringende stank en die in hogere concentraties hoofdpijn en misselijkheid kan veroorzaken. Volgens XR is het middel echter onschadelijk in de kleine hoeveelheden die de activisten gebruiken. De groep stelt dat het gebruik van het stinkende goedje juist bedoeld is om een punt te maken over de gevaren van fast fashion. “Om te benadrukken dat niet de actie schadelijk is, maar de industrie, druppelen de activisten het smerig stinkende goedje over hun eigen lichaam,” aldus XR op haar website.

Het protest vond plaats in het Zara-filiaal aan het Plein 1944 in Nijmegen. Volgens een woordvoerder van XR waren er ‘vijf tot tien’ activisten betrokken. De eerste deelnemers werden rond 14.30 uur uit de winkel verwijderd. De politie bevestigde later dat drie personen zijn aangehouden voor het overtreden van het gemeentelijke verbod. Burgemeester Bruls had eerder in een brief aan XR aangegeven dat hij gebruik zou maken van zijn bevoegdheid om de demonstratie te beëindigen als er toch boterzuur gebruikt zou worden op een ‘niet-openbare plaats’ zoals een winkel. XR wijst erop dat winkels tijdens openingstijden juridisch gezien wel degelijk als openbare ruimte gelden en zegt dat het protest binnen het demonstratierecht viel.

De actie in Nijmegen was een aangepaste versie van een eerder aangekondigd plan van XR. De groep had op 1 april bij 29 gemeenten protesten aangemeld waarbij boterzuur zou worden ingezet. Dat bleek later een bewuste 1 aprilgrap te zijn. Volgens XR diende de grootschalige aanmelding en vervolgens massale afmelding van de acties als een demonstratie op zichzelf: een spiegel voor de overheid, die volgens XR vaak mooie beloftes doet op het gebied van klimaatbeleid, maar weinig daadwerkelijk uitvoert. De groep had aanvankelijk alleen in Rotterdam willen protesteren, maar wijzigde haar koers nadat het AD de plannen vroegtijdig publiceerde. Uiteindelijk vond alleen in Nijmegen een actie plaats.

Met de campagne Ode aux Rats wil Extinction Rebellion de aandacht vestigen op wat zij noemt de ‘ware geur van fast fashion’. Volgens de organisatie zijn de chemische parfums die winkels zoals Zara gebruiken om hun winkels aantrekkelijk te maken ‘manipulatief’ en bedoeld om consumenten onbewust aan te zetten tot meer kopen. Door daar boterzuur tegenover te stellen, wil XR deze strategie doorbreken. “We hopen bijna dat het verboden wordt om geur in een winkel te verspreiden,” zegt woordvoerder Olax, “want dan kan elke fastfashionzaak in Nederland onmiddellijk de deuren sluiten. Dan zouden bloed, zweet en tranen van miljoenen kinderarbeiders in elk kledingstuk te ruiken zijn.”

Extinction Rebellion bekritiseert met haar actie niet alleen het consumentengedrag, maar vooral de structurele problemen in de kledingindustrie. “Over de hele wereld sterven tienduizenden mensen aan klimaatschade en andere mensenrechtenschendingen van de fastfashionindustrie,” stelt de organisatie. Daarbij verwijst ze onder meer naar de vervuiling van waterbronnen door giftige kleurstoffen en pesticiden in de productieketen, de productie van microplastics die in de oceanen belanden, en het gebruik van slaven- en kinderarbeid. “Wat niet onschadelijk is, zijn de gifstoffen en microplastics die ketens als Zara met hun overproductie in mensenlichamen doen komen,” aldus XR.

Zara is eigendom van het Spaanse modeconcern Inditex en geldt als een van de grootste aanbieders van fast fashion ter wereld. Het bedrijf ligt, net als ketens als H&M en Primark, al jaren onder vuur vanwege de omstandigheden waaronder de kleding wordt geproduceerd. In 2023 concludeerde de Britse ngo Business and Human Rights Resource Centre (BHRRC) in een rapport dat kledingarbeiders in Myanmar werden blootgesteld aan intimidatie, mishandeling en onrechtmatige looninhouding. In reactie daarop kondigden Zara, H&M en Primark aan zich terug te trekken uit het land.

De actie in Nijmegen is onderdeel van een bredere strategie van Extinction Rebellion, waarbij confrontatie en overlastbewuste actie worden ingezet om maatschappelijke discussie te forceren. Die aanpak stuit regelmatig op weerstand bij bestuurders. Extinction Rebellion pareert die kritiek door erop te wijzen dat de kledingindustrie jaarlijks veel grotere schade aanricht. “De mode-industrie is verantwoordelijk voor 8% van de wereldwijde broeikasgasuitstoot,” aldus de organisatie, “en veroorzaakt grootschalige vervuiling, uitbuiting en onherstelbare schade aan mens en milieu.”

De activisten die zaterdag in de Nijmeegse Zara aanwezig waren, verlieten de winkel pas nadat de politie tussenbeide kwam. XR laat weten dat zij pas van plan zijn de acties op te schorten wanneer moederbedrijf Inditex alle banden verbreekt met uitbuiting, slavernij, transport per vliegtuig, het gebruik van gifstoffen, en andere praktijken die volgens hen kenmerkend zijn voor fast fashion.