Wat doen Musk en DOGE voor de Amerikaanse overheid?

De nieuwe Amerikaanse regering onder Donald Trump heeft al na enkele dagen een radicale herziening van het politieke systeem doorgevoerd. De gevolgen zijn direct voelbaar, zowel in eigen land als in het buitenland.

Techondernemer Elon Musk speelt hierin een centrale rol. De baas van Tesla, SpaceX en X (voorheen Twitter) is niet alleen de rijkste persoon ter wereld, hij is nu ook het hoofd van een nieuw opgerichte overheidsinstantie.

Wat Musk en zijn team de afgelopen drie weken daadwerkelijk in Washington hebben uitgevoerd, wie ze zijn en wat ze überhaupt mogen doen - het is nog steeds voor een groot deel onduidelijk. Musk, die met zijn bedrijven miljarden verdient, moet het staatsapparaat radicaal inkrimpen en efficiënter maken.

Het grootste slachtoffer tot nu toe is het Amerikaanse agentschap voor internationale ontwikkelingshulp, USAID, dat vrijwel met ontbinding wordt bedreigd. Er wordt verwacht dat nog eens tienduizenden werknemers hun overheidsbaan zullen moeten opgeven of ontslagen zullen worden, ook in zeer gevoelige sectoren zoals de buitenlandse inlichtingendienst van de CIA. Een overzicht van de ontwikkelingen tot nu toe:

Wat is DOGE?
Het doel van het Department of Government Efficiency (DOGE) is om bureaucratie te verminderen en verspilling van overheidsuitgaven te ontdekken en te elimineren. Waarschijnlijk gaat het hierbij ook om uitgaven die niet passen in de agenda van president Trump.

Zo heeft Trump in de eerste weken forse bezuinigingen doorgevoerd op het gebied van DEI (diversiteit, gelijkheid, inclusie) die een impact hebben die verder reikt dan het staatsapparaat.

Het nieuwe overheidsagentschap werd opgericht door een van de eerste uitvoerende besluiten en is direct verbonden met het Witte Huis. DOGE mag zich echter niet bemoeien met de bevoegdheden van andere ministeries en autoriteiten, zo werd aanvankelijk gezegd. Musk is het hoofd van DOGE en is waarschijnlijk ook grotendeels verantwoordelijk voor het uiterlijk vertoon van de autoriteit: DOGE's X-profiel is vergelijkbaar met andere profielen  van Musk.Volgens het Witte Huis is Musk een 'speciale overheidsmedewerker'.

Volgens de New York Times prees Trump hem als een 'grote kostenbespaarder'. "Soms zijn we het oneens en krijgt hij niet zijn zin. Maar ik vind dat hij het geweldig doet. Hij is een slimme jongen." Trump zei ook dat Musk niets kan en zal doen zonder zijn toestemming.

Als 'Special Government Employee' mag Musk niet meer dan 130 dagen per jaar voor de Amerikaanse overheid werken. De regering van Trump heeft zich pas een paar dagen geleden voor het eerst uitgelaten over de juridische status van Musk, maar er zijn nog veel vragen onbeantwoord. Het is niet de eerste Amerikaanse regering die adviespanels inzet om de overheidsuitgaven te verlagen.

Wie is de baas van DOGE?
Er is nog weinig bekend over Musks team. Het is ook onduidelijk waar de salarissen van DOGE-werknemers vandaan komen - en of ze überhaupt wel betaald krijgen. Verschillende Amerikaanse media melden, verwijzend naar berichten van Musk zelf, dat er lange werkdagen worden verlangd, maar dat daar geen vergoeding voor wordt betaald. Het Wall Street Journal spreekt bijvoorbeeld over werkweken van 80 uur. Aanmelden is alleen mogelijk via een direct bericht naar het DOGE-account op Musks platform X.

Het Amerikaanse technologietijdschrift Wired schreef over een aantal specifieke mensen die voor DOGE zouden werken. Opvallend is dat het volgens Wired vooral om mannen onder de 25 gaat die, als ze dat überhaupt doen, alleen werkervaring hebben opgedaan als ingenieur bij techbedrijven, zoals de bedrijven die onder leiding staan van Musk. Anderen worden geassocieerd met de in Duitsland geboren miljardair, PayPal-oprichter en tech-ondernemer Peter Thiel, die eveneens ophef veroorzaakt met politiek controversiële standpunten.

Waar zal DOGE ingrijpen?
Er is nog steeds geen compleet overzicht van de gebieden waarop Musk wil ingrijpen om mogelijk de financiering van wil inperken. Het meest spectaculaire voorbeeld tot nu toe is USAID, de overheidsinstantie voor internationale ontwikkelingshulp. De organisatie staat op het punt volledig te verdwijnen; binnen enkele dagen zal het aantal medewerkers naar verwachting krimpen van 10.000 naar slechts 300. Vrijwel alle medewerkers zijn al op non-actief gezet en er worden wereldwijd enorme negatieve gevolgen verwacht, bijvoorbeeld op het gebied van hongersnoodbestrijding .

Musk noemde USAID "een slangennest van radicale linkse marxisten die Amerika haten" en een "criminele organisatie".

Vorig jaar werd er ongeveer 50 miljard Amerikaanse dollar (48 miljard euro) geïnvesteerd in ontwikkelingshulpprojecten van USAID. Dat is minder dan 0,5 procent van de totale overheidsuitgaven.

De regering van Trump ziet USAID als "een startpunt om te zien wat het kan doen en wie het kan stoppen en hoe", vertelde Matthew Kavanagh, directeur van het Center for Global Health Policy and Politics aan de Georgetown University, aan het Wall Street Journal.

Een andere interventie die teruggevoerd kan worden op Musk en DOGE is het ontslagvergoedingsprogramma voor ongeveer twee miljoen federale werknemers: degenen die vrijwillig de dienst verlaten, krijgen een behoorlijke afscheidsvergoeding, zo staat in een e-mail. De rechter heeft de deadline van 6 februari inmiddels opgeschort , maar dit was geen beslissing over de rechtmatigheid van deze actie.

Volgens het Witte Huis hebben tot nu toe ongeveer 40.000 werknemers het aanbod geaccepteerd.De methode van de Amerikaanse overheid doet denken aan Musk, die - toen hij het Twitter-platform (nu X) overnam - duizenden werknemers ontsloeg met één enkele e-mail. Trump heeft ook aangekondigd dat hij alle beslissingen over het aannemen van personeel onder Joe Bidens vorige regering zal herzien, met name de beslissingen die zijn genomen op basis van DEI-richtlijnen.

Volgens het Wall Street Journal zullen naar verwachting ook duizenden werknemers van het ministerie van Volksgezondheid en Sociale Zaken, waaronder de Food and Drug Administration (FDA) en de CDC, worden ontslagen.

Welke zorgen zijn er over DOGE?
Naast de ineenstorting van de Amerikaanse ontwikkelingshulp wereldwijd en de daaruit voortvloeiende humanitaire problemen, vrezen critici ernstige gevolgen voor de democratie en de rechtsstaat in de Verenigde Staten. Amerikaanse media schrijven over een 'overname' of 'uitholling' van de staat.

Amerikaanse media berichten bijvoorbeeld over het opzettelijk omzeilen van de IT-infrastructuur van de overheid en haar beveiligingssystemen om de interne communicatie van DOGE te verbergen, of over het onjuist omgaan met lijsten met namen van CIA-medewerkers van wie de dienstbetrekking moet worden herzien.

In het land zelf ligt de focus tot nu toe vooral op het ontslaan van overheidsmedewerkers en de inmenging van het agentschap Musk in onderdelen van het ministerie van Financiën of medische organisaties, meldt het Wall Street Journal.

Sommige websites van overheidsinstellingen zijn niet toegankelijk voor iedere ambtenaar. Medewerkers van DOGE zouden in ieder geval leesrechten hebben op het financiële systeem van de Amerikaanse centrale overheid. Volgens de New York Times werd dat systeem onlangs gebruikt om overheidsbetalingen ter waarde van in totaal zes biljoen dollar (5,8 biljoen euro) te verwerken . Er wordt gezegd dat het zeer grote hoeveelheden gevoelige persoonlijke gegevens bevat over sociale uitkeringen, belastinginformatie en andere overheidsprogramma's. Een hoge ambtenaar die weigerde DOGE toegang te verlenen, is afgetreden. Er bestaat de vrees dat DOGE in de toekomst ook betalingen zal blokkeren, wat illegaal zou zijn.

De ingreep in het fiscale systeem zou niet alleen grote gevolgen kunnen hebben voor de toch al gespannen overheidsfinanciën van de VS, maar zou ook DOGE-baas Musk ten goede kunnen komen. Zijn ruimtevaartbedrijf is een belangrijke partner van het ruimtevaartagentschap NASA; de New York Times spreekt van maar liefst 100 contracten met een omvang van miljarden dollars. Toegang tot de gegevens zou Musk in theorie "inzicht kunnen geven in de federale contracten van zijn zakelijke concurrenten", aldus de krant. De miljardair moet zelf ook op mogelijke belangenconflicten letten, aldus het Witte Huis.

Zijn er tegenslagen geweest voor DOGE?
Minstens 13 staten en vakbonden hebben rechtszaken aangespannen tegen de acties van Trump, Musk en DOGE. In veel gevallen kunnen alleen rechtbanken bepalen hoe ver DOGE kan gaan. Een eerste rechterlijke uitspraak beperkte de toegang tot het fiscale systeem in die mate dat slechts twee met name genoemde personen de gegevens mogen inzien zonder wijzigingen in de gegevens of betalingen aan te mogen brengen. Het is niet bekend in hoeverre er controle mogelijk is of alleen deze personen daadwerkelijk toegang hebben. Voorheen was het zelfs mogelijk om de softwarecode in het overboekingssysteem te wijzigen.

De Democraten in het Huis van Afgevaardigden eist een onderzoek omdat DOGE een bedreiging vormt voor de nationale veiligheid. "We zijn zeer bezorgd dat er ongeoorloofde toegang tot systemen plaatsvindt binnen de federale overheid en dat dit een grote bedreiging kan vormen voor de privacy van alle Amerikanen en de nationale veiligheid van ons land", schreven de Democratische wetgevers in hun brief.

Volgens de media heeft een rechtbank in Washington Musk verboden om gevoelige gegevens van het Amerikaanse ministerie van Arbeid te verkrijgen. DOGE werd door de rechtbank tegengehouden, zo meldde de Washington Post. Medewerkers van DOGE mogen geen toegang krijgen tot gegevens. De krant heeft een overeenkomstige e-mail ontvangen van een vakbond die hierover een klacht had ingediend. Ondertussen schrijft de krant, op basis van twee bronnen, dat Musks agentschap over gegevens van het Ministerie van Onderwijs beschikt en deze met behulp van kunstmatige intelligentie doorzoekt.

Een eerste DOGE-medewerker heeft al ontslag moeten nemen: de 25-jarige Marko Elez was een van Musks assistenten die toegang had gekregen tot het betalingssysteem van het ministerie van Financiën, zo meldde het Wall Street Journal. De krant had onderzoek gedaan naar de connecties die Elez heeft met een account op X, wat al maandenlang racistische opmerkingen heeft geplaatst.