Trump-aanklager in stilte vertrokken

Jack Smith, de speciale aanklager die de afgelopen jaren leiding gaf aan twee prominente federale strafzaken tegen Donald Trump, heeft zijn functie bij het Amerikaanse ministerie van Justitie neergelegd. Dit gebeurde kort voor de inauguratie van Trump als president op 20 januari, waarmee hij zijn tweede ambtstermijn aanvangt. Het ontslag van Smith, dat in stilte plaatsvond, is het einde van een omstreden periode waarin zijn onderzoeken regelmatig in de schijnwerpers stonden.

Volgens een juridische voetnoot van het ministerie van Justitie is Smith op 10 januari officieel vertrokken. Dit nieuws werd verder bevestigd door een rechtbankdocument en berichtgeving van Amerikaanse media, waaronder CBS News en Politico. Smiths beslissing om te vertrekken werd al verwacht, gezien de politieke context en Trumps aangekondigde plannen om juridische functionarissen te vervangen die betrokken waren bij zijn vervolgingen.

Onderzoeken naar Trump en juridische hindernissen
Jack Smith werd in november 2022 aangesteld als speciale aanklager om leiding te geven aan twee onderzoeken naar Donald Trump. Het eerste onderzoek richtte zich op Trumps pogingen om de presidentsverkiezingen van 2020 ongedaan te maken, waaronder het onder druk zetten van overheidsfunctionarissen en het aanzetten tot de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021. Het tweede onderzoek draaide om de vermeende illegale opslag en verspreiding van geheime overheidsdocumenten in Trumps privéresidentie Mar-a-Lago in Florida.

Hoewel beide onderzoeken resulteerden in strafrechtelijke aanklachten tegen Trump, liepen ze tegen juridische obstakels aan. De zaak rond de geheime documenten werd in juli 2023 verworpen door de door Trump benoemde rechter Aileen Cannon, die oordeelde dat Smith onwettig was benoemd als speciale aanklager. Het onderzoek naar de verkiezingsinmenging liep stuk op een uitspraak van het Hooggerechtshof, dat Trump presidentiële immuniteit verleende voor handelingen die hij tijdens zijn eerste termijn als president had verricht.

Eindrapport en juridische strijd
Smiths vertrek werd openbaar gemaakt in de loop van de afronding van een uitgebreid eindrapport over zijn bevindingen in de zaken tegen Trump. Dit rapport, verdeeld over twee delen, bevat naar verluidt schadelijke details voor Trump en zijn voormalige medeverdachten. Het rapport is overgedragen aan minister van Justitie Merrick Garland, die heeft aangegeven dat hij de openbaarmaking van het deel dat betrekking heeft op de geheime documenten voorlopig zal uitstellen. Garland gaf wel aan dat hij voornemens is het rapport uiteindelijk volledig openbaar te maken.

De publicatie van het rapport wordt echter geblokkeerd door rechter Cannon, die een tijdelijk verbod heeft uitgevaardigd op verzoek van de advocaten van Trumps voormalige medeverdachten, Walt Nauta en Carlos De Oliveira. De advocaten beweren dat het rapport ‘eenzijdige’ en ‘onwettige’ beschuldigingen bevat en vrezen dat de inhoud ervan prejudiciële gevolgen kan hebben als de vervolging tegen hen wordt heropend.

Ondanks deze blokkade heeft een federale rechtbank recentelijk een verzoek van Trump en zijn bondgenoten afgewezen om het rapport volledig achter gesloten deuren te houden. De zaak wordt nu in hoger beroep behandeld, terwijl de deadline voor de publicatie steeds dichterbij komt.

Politieke en juridische implicaties
Smiths aftreden heeft bredere implicaties voor de toekomst van de Amerikaanse rechtsstaat en de scheiding der machten. Zijn onderzoeken hebben een juridisch precedent gecreëerd, waaronder een belangrijke uitspraak van het Hooggerechtshof over presidentiële immuniteit. Deze uitspraak stelt hoge eisen aan de vervolging van een voormalig president voor handelingen die tijdens zijn ambtsperiode zijn verricht.

Leden van Trumps team hebben Smiths onderzoeken consequent bestempeld als politiek gemotiveerd. Ze hebben minister Garland opgeroepen om verdere openbaarmaking van het rapport te blokkeren en beschuldigen het ministerie van Justitie ervan van het rechtssysteem een politiek wapen te maken. Trump heeft bovendien aangekondigd leden van zijn verdedigingsteam op hoge posities binnen het ministerie te benoemen waarmee de onafhankelijkheid van toekomstige juridische processen vrijwel verdwijnt.

Ondertussen heeft het Congres aangegeven stappen te willen ondernemen om het rapport in te zien en mogelijk openbaar te maken. Dit zou kunnen gebeuren via vertrouwelijke inzage voor congresleden of via het gebruik van de Freedom of Information Act. De juridische en politieke strijd rond Smiths werk lijkt daarmee nog lang niet ten einde.