Willem van Kooten/Joost den Draaijer overleden
Willem van Kooten, beter bekend als Joost den Draaijer, is afgelopen vrijdag overleden. Hij liet een onuitwisbaar stempel achter op de Nederlandse radio- en muziekindustrie. Van Kooten was DJ, programmaleider, muziekuitgever, platenbaas en later vastgoedinvesteerder. Al deze facetten maakten hem tot een invloedrijke figuur die in zowel de media- als zakenwereld zijn sporen naliet. Door collega’s en vakgenoten werd hij geroemd om zijn innovatiekracht, ondernemersgeest en vlotte stijl als DJ. Hij werd ‘de godfather van de radio’ genoemd en was een belangrijke grondlegger van wat we nu kennen als de commerciële hitradio in Nederland.
Jeugd en eerste stappen in de radiowereld
Willem Jan van Kooten werd geboren op 7 januari 1941 in Hilversum. Zijn vader was wiskundeleraar en hij groeide op in een omgeving waar maatschappelijke en culturele ontplooiing centraal stond. Al op jonge leeftijd was hij vertrouwd met de omroepwereld: Hilversum was immers het hart van de Nederlandse radio- en televisie-industrie. Zijn eerste bescheiden aanraking met de radio vond plaats toen hij als kind deelnam aan het NCRV-programma Jeugdland. Deze ervaring wekte zijn interesse in de dynamiek en het bereik van het medium.
Na het afronden van het gymnasium begon Van Kooten op 19-jarige leeftijd een studie Nederlandse taal- en letterkunde aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Zijn interesses zouden zich al gauw op de radiowereld richten. Tijdens een feest ontmoette Van Kooten de dochter van één van de oprichters van de zeezender Radio Veronica. Omdat hij als student graag wat wilde bijverdienen, vroeg hij haar of er werk beschikbaar was. Kort daarna kon hij aan de slag als tekstschrijver voor commercials bij Radio Veronica.
Debuut als Joost den Draaijer
Radio Veronica zond in die tijd uit vanaf een schip op de Noordzee. Er bestond nog geen publieke commerciële radio in Nederland, waardoor de zeezender een pioniersrol vervulde en luisteraars wist te trekken die op zoek waren naar een meer eigentijdse, populaire programmering. Binnen een mum van tijd raakte Van Kooten vertrouwd met de dynamiek van reclamezendtijd en de praktische kant van het radiomaken. Toen er in de zomerstop van 1961 een invaller nodig was voor het programma Juke Box, greep hij deze kans aan.
Van Kooten bleek een natuurtalent achter de microfoon. Terwijl Nederlandse radiopresentatoren in die periode doorgaans een nette, ietwat plechtige omroepersstem gebruikten, presenteerde hij met een spontane, studentikoze toon. Hij strooide met vlotte woordspelingen die tot dan toe ongekend waren op de Nederlandse radio. Zijn collega’s én het publiek waren direct gecharmeerd. Ook hijzelf voelde zich als een vis in het water: de stage van tekstschrijven werd al snel uitgebreid naar het presenteren van een eigen programma, dat hij Joost mag het weten noemde. De reden voor zijn DJ-pseudoniem ‘Joost den Draaijer’ was aanvankelijk pragmatisch: Van Kooten wilde niet dat leden van zijn studentenvereniging wisten dat hij bij de ‘rebelse zeezender’ werkte. Het pseudoniem werd echter al gauw een merknaam op zichzelf.
Programmadirecteur en de geboorte van de Top 40
Naast zijn taken als DJ ontwikkelde Van Kooten snel een scherp zakelijk inzicht. In 1964, terwijl hij nog studeerde, werd hij door Radio Veronica aangesteld als programmadirecteur. Dat gaf hem meer armslag om zijn ideeën over moderne radioprogrammering in de praktijk te brengen. In die functie maakte hij een cruciale reis naar de Verenigde Staten, waar hij observeerde hoe commerciële radiozenders werden gerund. Hij was onder de indruk van de hitlijsten, reclamestrategieën, jingles en de snelle opbouw van radioprogramma’s.
Met die inspiratie kwam hij terug naar Nederland, waar hij de directie van Veronica wist te overtuigen van een nieuwe, hippe hitlijst. In 1964 introduceerde hij eerst de Hitwezen Top 50 (soms ook geschreven als ‘Hitweezen’). Het jaar daarop, op 2 januari 1965, volgde de Veronica Top 40, die voorgoed de standaard zou zetten voor hitlijsten in Nederland. De eerste uitzending van de Top 40 presenteerde hij zelf. De lijst sloeg enorm aan bij een jong publiek dat snakte naar eigentijdse popmuziek en dat zijn enthousiasmerende presentatiestijl omarmde.
Van Kooten zou in de jaren daarna ook betrokken zijn bij diverse andere hitparades, zoals de Hilversum 3 Top 30 (1969) en de Radio Noordzee Top 50 (1971). Het idee van een wekelijkse hitlijst, gepresenteerd door dezelfde energieke DJ, bleek zo’n groot succes dat andere zenders het al snel overnamen. Daarnaast introduceerde Van Kooten begrippen als ‘Alarmschijf’, ‘Tipparade’ en ‘Gouwe ouwe’, stuk voor stuk concepten die de luisteraar aanmoedigden om naar ‘nieuwe’ of juist nostalgische hits te luisteren.
Horizontale programmering en andere innovaties
Nog een opmerkelijke vernieuwing die Van Kooten invoerde, was de zogenoemde horizontale programmering. Hierbij kregen DJ’s eenzelfde tijdslot op vaste dagen van de week, waardoor de luisteraar wist dat hij bijvoorbeeld iedere middag of avond dezelfde presentator kon horen. Tot dan toe verdeelden omroepen hun tijd veel traditioneler, zonder een vast stramien dat dag in dag uit gelijk was. Het idee dat elke vaste DJ twee uur lang, dagelijks op hetzelfde moment, kon uitzenden, bleek een gouden greep: het zorgde voor herkenning en loyaliteit bij luisteraars.
Hoewel deze programmeringsvorm inmiddels gangbaar is op zowel publieke als commerciële zenders, was het destijds een ware revolutie. Van Kooten tilde bovendien de algehele dynamiek van de radio naar een hoger niveau door snelle jingles, vaste rubrieken en interactieve onderdelen in te voeren. In een tijd dat de Nederlandse radio over het algemeen nog behoorlijk stijf was, ging hij voor spontaniteit en directheid. Zijn frisse benadering werd door velen gekopieerd, zowel binnen Veronica als bij concurrerende zenders.
Zakelijke belangen en het conflict bij Veronica
Ondanks zijn populariteit en bestuurlijke verantwoordelijkheden liep niet alles altijd op rolletjes bij Veronica. Van Kooten had naast zijn radiowerk óók zakelijke plannen. In 1968 richtte hij een eigen productiemaatschappij op om muziek te produceren. Kort daarna volgden een platenlabel, een muziekuitgeverij en andere commerciële initiatieven, alle onder de paraplu van Red Bullet. Deze bedrijvigheid leidde tot toenemende wrijving bij Radio Veronica. Van Kooten draaide in zijn uitzendingen namelijk regelmatig platen waaraan hij zelf verdiende. Hoewel de directeuren van Veronica aanvankelijk niet ingrepen, was er intern ongenoegen over mogelijke belangenverstrengeling.
In 1968 bereikte dit ongenoegen een climax. Van Kooten had zakelijke en artistieke meningsverschillen met de directie, die het niet eens was met de mate waarin hij zijn eigen producties promootte. Daarop besloot hij het station te verlaten. De officiële lezing was dat hij zich meer wilde richten op zijn zakenimperium; achter de schermen speelde ook mee dat hij zijn artistieke visie niet in de gewenste mate kon doorvoeren. Na zijn vertrek verdween hij voor korte tijd van de radio. Hij maakte een uitstapje naar de televisiewereld: in 1968 presenteerde hij bijvoorbeeld het AVRO-programma Moef Ga Ga. Ook bij de VPRO kreeg hij een kans, waar hij een pilot van de latere Hilversum 3 Top 30 mocht presenteren.
Opkomst als platenbaas met Red Bullet
Ondertussen zette Van Kooten zijn bedrijf Red Bullet vol overtuiging op de kaart. Het platenlabel, de productiemaatschappij en de muziekuitgeverij groeiden uit tot een machtige speler in de Nederlandse muziekbusiness. Van Kooten fungeerde niet alleen als geldschieter en producent, maar ook als strateeg die de distributie van platen regelde en contacten onderhield met internationale partners. Hij bevorderde muziek en artiesten door dezelfde flair die hij als DJ op de radio tentoonspreidde.
Een van zijn belangrijkste wapenfeiten was de band Golden Earring (oorspronkelijk The Golden Earrings). Tussen 1965 en 1988 was Van Kooten de belangrijkste investeerder in de groep. Door zijn goede banden in de radiowereld kon hij de Haagse rockband extra aandacht geven, wat hen hielp om grote successen te boeken, zowel in Nederland als daarbuiten. Naast Golden Earring investeerde hij ook in Shocking Blue, The George Baker Selection, Tee-Set, Het Goede Doel, Wolter Kroes en later zelfs Jeroen van den Boom. Die uitgebreide portefeuille van artiesten maakte hem tot een invloedrijk figuur in de Nederlandse popmuziek en gaf hem financiële slagkracht om nog meer projecten te starten.
Van Radio Noordzee naar Hilversum 3
Hoewel hij Veronica in 1968 verliet, bleef het radiobloed bij Van Kooten stromen. Hij stapte in 1971 over naar Radio Noordzee Internationaal, een andere zeezender die eveneens vanaf de Noordzee uitzond. Daar presenteerde hij weer hitlijsten en verdere muziekprogramma’s, vaak onder zijn vertrouwde DJ-naam Joost den Draaijer. De formule, met een uitgesproken manier van presenteren, werkte ook hier; hij bouwde wederom een trouwe schare luisteraars op.
In 1974 maakte hij zelfs een korte terugkeer naar de publieke omroep via Hilversum 3, waar hij het eerste horizontaal geprogrammeerde radioprogramma Joost mag niet eten presenteerde. Het programma werd op werkdagen uitgezonden tussen 18.00 en 19.00 uur en stond symbool voor de vrije, ongedwongen sfeer die hij wilde creëren. Het vond gretig aftrek bij een publiek dat behoefte had aan toegankelijke popmuziek en vrije presentatie. Later werd de naam van het programma NOS Maal en in 1978 ging Frits Spits ermee verder onder de titel De Avondspits. De reden voor Van Kootens vertrek was opnieuw een conflict over belangenverstrengeling. Hoewel hij met zijn zakelijk instinct veel artiesten een boost gaf, leidde die combinatie van commercie en radiowerk herhaaldelijk tot spanningen.
Stars on 45 en internationale successen
Een van de grootste commerciële successen waar Van Kooten direct bij betrokken was, kwam begin jaren tachtig: Stars on 45. Het idee ontstond toen hij een plaat hoorde met een kort fragment van het nummer Venus van Shocking Blue. Omdat hij daar als muziekuitgever rechten over had, besloot hij dit concept te professionaliseren. Hij benaderde producer Jaap Eggermont, die een medley maakte van verschillende bekende hits, waaronder Beatles-fragmenten en opnieuw dat stukje van Venus.
Van Kooten zorgde ervoor dat deze single, bekend als Stars on 45, wereldwijd werd uitgebracht. De plaat werd een ongekende klapper: het kwam zelfs op nummer één in de Amerikaanse Billboard Hot 100. Voor een Nederlandse productie was dat destijds zeer uitzonderlijk. Miljoenen exemplaren vlogen over de toonbank en de single groeide uit tot een van de bestverkochte medleys aller tijden. Ook dit succes droeg bij aan Van Kootens reputatie als zakenman die oog had voor wat het publiek wilde horen, en die wist hoe hij zo’n concept kon vermarkten.
Van radio-icoon tot vastgoedinvesteerder
In de loop van de jaren tachtig en negentig verschoof Van Kootens focus steeds meer naar zaken die verder van de radio- en platenwereld afstonden. Terwijl hij voor 50 procent instapte in John de Mol Producties, richtte hij zich daarnaast ook op onroerend goed, golfbanen en ander commercieel vastgoed, vooral in Portugal. Daar maakte hij zich meester van luxe villa’s, resorts en zelfs een golfbaan die hij exploiteerde. Zijn fortuin groeide dusdanig dat zakenblad Quote indertijd een vermogen van circa 200 miljoen euro aan hem toedichtte.
Deze enorme financiële armslag gaf Van Kooten de mogelijkheid om op de achtergrond nieuwe initiatieven te ondersteunen. Zo was hij in de jaren negentig geldschieter van het softwarehuis Paralax en stelde hij beginkapitaal ter beschikking voor de politieke partij Leefbaar Nederland, onder de voorwaarde dat Pim Fortuyn lijsttrekker zou worden. Ook startte hij de radiozender Arrow Classic Rock, die zich specialiseerde in (classic) rockmuziek, en investeerde hij in een bronwaterbedrijf in Drenthe.
Onderscheidingen en latere leven
Voor zijn verdiensten als radiopionier, muziekuitgever en ondernemer werd Van Kooten in 2006 benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Dit was een erkenning van zowel zijn artistieke als zijn economische bijdrage aan Nederland. Zijn rol in de ontwikkeling van de Nederlandse popmuziek, bijvoorbeeld via bands als Golden Earring en Shocking Blue, was daarbij essentieel. De focus van de onderscheiding lag niet enkel op zijn rol als radio-icoon, maar ook op de werkgelegenheid en spin-offs die hij in de muziekindustrie had gecreëerd.
In 2007 werd hij in Hilversum geëerd met een eigen rotonde: de ‘Joost den Draaijerrotonde’, dicht bij de ingang van het Media Park. Daarna volgden nog enkele andere erkentelijkheden, waaronder de Marconi Oeuvre Award in 2018. Die prijs, uitgereikt in het programma Tijd voor Max, bekroonde zijn invloed en nalatenschap in de radiowereld.
Op latere leeftijd bracht Van Kooten veel tijd door in de Portugese Algarve, waar hij een luxe villa bezat en zich uitleefde in zijn liefde voor golf. Rond 2020 raakte hij ernstig ziek door een longontsteking en werd hij opgenomen in een privékliniek in Portugal. Hij herstelde, maar dit leidde tot een langdurige angst voor het coronavirus. In interviews gaf hij openlijk aan dat hij vreesde dat covid-19 voor hem fataal zou zijn vanwege zijn broze longen. Hoewel deze angst zijn leven drastisch beïnvloedde, bleef hij naar eigen zeggen altijd werken, omdat hij zich geen pensioen kon voorstellen.
Karakter en nalatenschap
Collega’s en tijdgenoten prezen Van Kooten om zijn creativiteit en commercieel talent. Radiomaker Erik de Zwart beschrijft hem in reactie op zijn overlijden als ‘de godfather van alle diskjockeys’, een eretitel die zowel op zijn vernieuwende presentatiestijl als op zijn invloed op generaties DJ’s sloeg. Rob Stenders wijst op de drive-in shows, de Top 40 en andere vernieuwingen die de basis vormden van de hedendaagse hitradio in Nederland. Sjors Fröhlich, zelf oud-radiomaker en burgemeester, roemt zijn humor en de wijze waarop hij kon inspireren over de radio, zakendoen, politiek en het leven.
De spanning tussen artistiek en commercieel zat hem echter niet altijd mee. Steeds weer volgden conflicten over belangenverstrengeling, omdat Van Kooten als presentator zijn eigen producties draaide of artiesten aanprees die bij zijn bedrijf onder contract stonden. Zelf gaf hij later in interviews aan dat hij die kritiek begreep, maar dat hij vond dat ‘ondernemen’ en ‘programmeren’ in Nederland onterecht strikt gescheiden werden. In zijn ogen sloot de ene activiteit de andere niet uit. Talloze artiesten danken hun doorbraak aan Van Kootens dubbelfunctie, al maakte die sommigen in de omroepwereld huiverig.
Overlijden
De naam Joost den Draaijer staat symbool voor een vrolijke, vlotte aanpak van radio maken: altijd met een knipoog, altijd klaar om wat leven in de brouwerij te brengen. De naam Willem van Kooten staat evenzeer voor zakelijk instinct, innovatie, en de onstuitbare wil om dromen om te zetten in spraakmakende realiteit. Beide kanten van zijn persoonlijkheid waren onlosmakelijk met elkaar verweven, wat hem tot een fenomeen in de Nederlandse omroep- en muziekgeschiedenis maakte.
Van Kooten overleed op 3 januari 2025, exact zestig jaar en één dag nadat hij de eerste uitzending van de Top 40 presenteerde.