Helaas, ‘polarisatie’; Woord van het Jaar moet weer leuk worden
Van Dale Uitgevers heeft besloten om de Woord van het Jaar-verkiezing 2024 in Nederland stop te zetten. De jaarlijkse traditie, waarbij het publiek kon stemmen op een woord dat de tijdgeest van het afgelopen jaar illustreert, is volgens de uitgeverij gekaapt door actiegroepen en ontaard in een maatschappelijke discussie die haar doel voorbijschiet. In plaats daarvan heeft Van Dale zelf het woord ‘polarisatie’ gekozen als Woord van het Jaar, een keuze die volgens de uitgeverij de huidige tijdgeest treffend weerspiegelt.
De Woord van het Jaar-verkiezing bestaat al sinds 2003 en wordt sinds 2007 door Van Dale georganiseerd. De verkiezing is bedoeld om de dynamiek en ontwikkeling van de Nederlandse taal te vieren. Woorden die in eerdere edities wonnen, zoals ‘Bokitoproof’ (2007), ‘swaffelen’ (2008) en recentelijk ‘graaiflatie’ (2023), weerspiegelden vaak opvallende maatschappelijke trends. Dit jaar werd echter een andere realiteit zichtbaar. Van Dale hoofdredacteur Ton den Boon legt uit: “Woordenboeken registreren taal, zonder dat we instemmen met een verschijnsel of er juist tegen zijn. We zijn juist neutraal. Dat kan men kennelijk niet meer uit elkaar houden.”
De lijst met genomineerde woorden voor 2024, waaronder ‘AI-washing’, ‘pieperaanval’, ‘transitiespijt’ en ‘Gen Z-stagiair’, leidde tot verhit debat op sociale media. Vooral ‘transitiespijt’ bleek een twistpunt. De term verwijst naar spijt die transpersonen kunnen ervaren na hun transitieproces. Het woord kreeg extra aandacht na een documentaire van Powned, waarin enkele personen spraken over hun persoonlijke ervaringen met transitiespijt. Organisaties zoals Transgender Netwerk Nederland en het COC spraken zich fel uit tegen de opname van dit woord in de verkiezing, omdat het volgens hen bijdraagt aan stigmatisering en een onjuist beeld van gendertransitie schetst. “Laten we er samen voor zorgen dat informatie over trans mensen niet gebaseerd is op desinformatie, maar op feiten,” schreef Transgender Netwerk Nederland op Instagram. Een woordvoerder van het COC voegde daaraan toe: “Het gebruik van het woord transitiespijt kan bijdragen aan een onjuist beeld van gendertransitie.”
Tegelijkertijd waren er ook stemmen die opriepen om juist wél op ‘transitiespijt’ te stemmen, om meer aandacht te vestigen op het fenomeen. Deze oproepen kwamen vaak uit conservatieve hoek, waaronder de actiegroep De Roze Leeuw. Dit leidde tot wat Van Dale een ‘zeer onprettige maatschappelijke discussie’ noemt, waarbij de focus verschoven leek van taalontwikkeling naar politiek en ideologische strijd. “Daardoor werd het iets politieks,” zegt Den Boon. “Daar is die verkiezing niet voor bedoeld. Het gaat ons erom dat onze taal zich vernieuwt en uitbreidt.”
Ook andere woorden op de lijst, zoals ‘pieperaanval’ en ‘Gen Z-stagiair’, zorgden voor controverse. ‘Pieperaanval’, een verwijzing naar een Israëlische aanval op Hezbollah, werd door sommige stemmers als te gewelddadig ervaren. ‘Gen Z-stagiair’, een term die jonge stagiairs beschrijft die jargon gebruiken dat oudere collega’s moeilijk begrijpen, werd door sommigen als denigrerend gezien. De intensiteit van de reacties lag volgens Van Dale dit jaar veel hoger dan in eerdere edities. “Er wordt dit jaar nog heftiger gereageerd dan andere jaren,” aldus de uitgeverij.
Van Dale zag zich genoodzaakt om de verkiezing stop te zetten en de stekker uit de publieksstemming te trekken. “De berichten rondom deze woorden zijn ontaard in een zeer onprettige maatschappelijke discussie en daarmee schiet de verkiezing haar doel voorbij,” aldus de officiële verklaring. Als alternatief koos Van Dale zelf het woord ‘polarisatie’ als Woord van het Jaar, een keuze die volgens Den Boon niet alleen de discussie rondom de verkiezing zelf weerspiegelt, maar ook de bredere maatschappelijke trend van verdeeldheid. “We hebben geconstateerd dat zelfs de Woord van het Jaar-discussie leidt tot polarisatie,” zegt hij. “Het is jammer dat iets dat leuk bedoeld en begonnen is twintig jaar geleden op een bepaald moment is veranderd.”
Hoewel de Nederlandse verkiezing dit jaar is geannuleerd, gaat de Belgische variant wel door. Daar zijn woorden zoals ‘beknibbelflatie’ en ‘voorkauwgeneratie’ nog in de race, zonder dat er sprake lijkt te zijn van vergelijkbare controverse. Den Boon merkt op dat het verschil in reactie tussen Nederland en België opmerkelijk is, maar geeft aan dat de toekomst van de Nederlandse verkiezing nog niet vaststaat. “Wij zijn heel creatieve mensen, we hebben ongeveer 360 dagen om iets te bedenken. Ik weet zeker dat er iets heel erg leuks uit gaat komen,” zegt hij optimistisch.
Het besluit van Van Dale om de verkiezing te annuleren werd door sommige belangenorganisaties verwelkomd. Transgender Netwerk Nederland liet weten tevreden te zijn met het intrekken van de stemming, maar bekritiseerde de uitgeverij tegelijkertijd voor het niet eerder kritisch evalueren van de genomineerde woorden.
