Sunneklaas: waarom je er gewoon bij weg moet blijven

Op Ameland wordt elk jaar in december een traditie gevierd die uniek is in Nederland: Sunneklaas. Het is een feest dat bol staat van mysterie, oude rituelen en strikte regels. Voor de Amelanders is het een viering van identiteit, saamhorigheid en traditie. Voor buitenstaanders blijft het feest grotendeels een gesloten boek en dat is precies zoals de eilandbewoners het willen. Wie de grenzen van dit geheimzinnige feest overschrijdt, en dat doe je al zodra je erbij in de buurt komt, loopt het risico op vijandige reacties.

De wortels van Sunneklaas liggen in Germaanse en voorchristelijke tradities. In de donkere dagen rond de zonnewende werden rituelen uitgevoerd om de boze geesten van de duisternis te verdrijven en de terugkeer van de zon te verzekeren. Deze gebruiken, gekenmerkt door lawaai, maskers en symboliek, werden later vermengd met de katholieke traditie van Sinterklaas. De heilige Nicolaas, beschermheer van zeelieden, armen en kinderen, kreeg een prominente rol.

Op Ameland heeft deze vermenging van rituelen geleid tot een unieke variant: Sunneklaas. Het feest weerspiegelt niet alleen oude vruchtbaarheidsrituelen en initiatierites, maar ook de sociale structuur van een gesloten, maar zeer hechte eilandgemeenschap. Het is een traditie die zichzelf al eeuwenlang beschermt tegen invloeden van buitenaf.

Sunneklaas begint niet op de dag zelf; het is maanden van tevoren al voelbaar in de gemeenschap. Een belangrijk onderdeel van de voorbereiding is het maken van de pakken, die door deelnemers in het diepste geheim worden ontworpen en gemaakt. De traditionele outfits bestaan uit witte lakens, versierd met kleurrijke papieren knipsels, en worden aangevuld met grote, opvallende hoofddeksels en maskers.

Het maken van deze pakken is meer dan een creatieve bezigheid: het is een vorm van toewijding en een manier om de traditie door te geven. In de westelijke dorpen Hollum en Ballum wordt deze traditie nog in de meest oorspronkelijke vorm gehandhaafd, terwijl in het oosten van het eiland, in de dorpen Nes en Buren, soms gebruik wordt gemaakt van kant-en-klare kostuums.

Sunneklaas wordt gevierd op twee avonden: één voor de ‘kleine Sunneklazen’ (jongens van 12 tot 17 jaar) en één voor de ‘grote Sunneklazen’ (mannen vanaf 18 jaar). Het feest begint 's avonds rond vijf uur, wanneer de straten worden 'geveegd' door de zogenaamde baanvegers. Deze mannen, gekleed in witte lakens en uitgerust met stokken en hoorns, maken met veel lawaai de straten vrij van vrouwen en kinderen. Hun taak is symbolisch: ze verjagen de duisternis en bereiden de weg voor de Sunneklazen.

Vrouwen en kinderen moeten officieel binnenshuis blijven tijdens het feest, maar juist dat verbod maakt het feest spannender. Sommigen proberen stiekem naar buiten te glippen, waar het kat-en-muisspel begint. Als ze door de baanvegers worden betrapt, krijgen ze symbolisch een tik en worden ze naar huis gestuurd.

Na de baanvegers komen de Sunneklazen, gehuld in hun geheimzinnige pakken, de straten op. Ze verplaatsen zich in kleine groepen en communiceren met elkaar via geluiden, zoals het ‘gnorren’ (een grommend keelgeluid) en het blazen op hoorns. Dit deel van het feest is een test van moed en anonimiteit: deelnemers proberen onopgemerkt te blijven, terwijl anderen juist proberen hen te ontmaskeren. Vrouwen of kinderen die verkleed de straat op durven, worden ontmaskerd en symbolisch naar huis gestuurd.

Wanneer groepen Sunneklazen elkaar ontmoeten, wordt het zogenaamde ‘voesten’ uitgevoerd. Dit is een krachtmeting waarbij mannen elkaar de hand schudden en tegelijkertijd proberen hun tegenstander uit balans te brengen. Het ritueel is een overblijfsel van oude initiatierites waarin jonge mannen hun volwassenheid moesten bewijzen.

Een belangrijk onderdeel van Sunneklaas speelt zich binnenshuis af, in de zogenaamde húskes. Dit kunnen woonkamers, cafés of andere locaties zijn die speciaal voor het feest zijn ingericht. Hier komen de dorpsbewoners dus echt bij elkaar over de vloer. Hier verzamelen vrouwen, kinderen en mannen zich om te feesten, te dansen en te drinken. Het stijldansen is een centraal onderdeel van deze bijeenkomsten. Van jong tot oud wordt geleerd hoe te dansen, zodat iedereen kan deelnemen aan dit gemeenschapselement. Sommige inwoners hebben voor het jaarlijkse evenement zelfs speciaal een dansvloer aangelegd in hun woonkamer.

In sommige dorpen gaan de maskers van de mannen aan het einde van de avond af, maar in de meest traditionele dorpen blijft de anonimiteit van de Sunneklazen behouden.

Sunneklaas is dus geen evenement voor buitenstaanders. De traditie is diep geworteld in de Amelandse identiteit en wordt als een intiem gemeenschapsritueel beschouwd, zeker omdat de bewoners gemaskerd bij elkaar thuis komen.Toeristen en media worden gezien als een bedreiging voor de authenticiteit van het feest, maar ook als een inbreuk op de privacy. Hotels en vakantieverblijven sluiten die dagen dan ook hun deuren en bezoekers krijgen expliciet te horen dat ze niet welkom zijn.

In 2023 probeerde provocatie-omroep PowNed verslag te doen van het feest, wat uiteraard leidde tot confrontaties met de eilandbewoners. De journalisten werden achtervolgd en bedreigd en hun aanwezigheid werd door de Amelanders ervaren als een grove inbreuk op hun privacy. Deze incidenten hebben het feest in een negatief daglicht gesteld bij de buitenwereld, maar op het eiland versterkten ze juist de vastberadenheid om Sunneklaas af te schermen.

Sunneklaas heeft voor buitenstaanders ook weinig betekenis. De rituelen en regels zijn diep geworteld in de lokale cultuur en zijn onbegrijpelijk zonder volledige integratie in de gemeenschap. Door de gesloten aard van het feest zal deelname door of zelfs maar aanwezigheid van buitenstaanders altijd als zeer storend en respectloos worden ervaren.

Wie Sunneklaas probeert te observeren of deel te nemen, riskeert niet alleen afwijzing, maar ook vijandige reacties. Respect voor de traditie betekent afstand houden en het ritueel in zijn beslotenheid respecteren.

Sunneklaas is een uniek cultureel erfgoed dat de saamhorigheid en identiteit van Ameland weerspiegelt. Het is een feest van symboliek, rituelen en gemeenschap, zorgvuldig afgeschermd van invloeden van buitenaf. Wie de grenzen van deze traditie respecteert, zal het begrijpen als een waardevol onderdeel van de Amelandse cultuur. Wie de grenzen schendt, zal niets begrijpen van de betekenis en alleen maar schade aanrichten.

Als buitenstaander kun je Sunneklaas het beste bewonderen om wat het is: een uniek en gesloten ritueel dat nergens anders ter wereld op deze manier wordt gevierd. Blijf er weg van en laat de Amelanders met dit feest de intimiteit van hun gemeenschap vieren zoals zij dat al eeuwenlang doen.