Hoe een banaan meer dan een miljoen waard werd

In vrijwel iedere supermarkt kun je een banaan kopen voor minder dan een euro. Maar een banaan vastgeplakt met ducttape aan een muur? Die zou weleens voor meer dan een miljoen dollar verkocht kunnen worden bij een komende veiling van Sotheby’s in New York.

Het kunstwerk in kwestie, getiteld Comedian, is van de hand van de Italiaanse kunstenaar Maurizio Cattelan. Deze installatie, bestaande uit een gele banaan en een stuk zilverkleurige ducttape op een witte muur, werd in 2019 voor het eerst getoond tijdens de kunstbeurs Art Basel Miami Beach. Daar groeide het uit tot een ware sensatie en werd het onderwerp van veel discussie.

De reacties op Comedian waren divers. Was het een grap? Een satire op de hedendaagse kunstwereld? Of misschien wel beide? De controverse nam toe toen een andere kunstenaar de banaan van de muur haalde en opat. Een nieuwe banaan werd als vervanging aangebracht, maar de groeiende menigte mensen die selfies wilden maken met het kunstwerk zorgde ervoor dat het uiteindelijk werd verwijderd. Ondanks deze opschudding werden drie edities van het werk verkocht voor bedragen tussen 120.000 en 150.000 dollar, aldus de galerie Perrotin.

Nu, in november 2024, staat een van deze edities opnieuw in de schijnwerpers. Bij een veiling van Sotheby’s wordt het werk geschat op een waarde van 1 miljoen tot 1,5 miljoen dollar. Volgens David Galperin, hoofd hedendaagse kunst bij Sotheby’s, is Comedian zowel diepgaand als provocerend.

Volgens Galperin stelt Cattelan een spiegel voor aan de hedendaagse kunstwereld en roept hij vragen op over hoe wij waarde toekennen aan kunstwerken en wat wij definiëren als kunst. Bieders op het kunstwerk zullen overigens niet de originele banaan uit Miami kopen. Die is inmiddels natuurlijk allang verdwenen. Het idee was altijd al dat de banaan en de tape regelmatig vervangen zouden worden.

Wat een koper daadwerkelijk verwerft bij de aankoop van Comedian is geen fysieke banaan, maar een certificaat van echtheid. Dit certificaat geeft de eigenaar de toestemming en autoriteit om de banaan en ducttape op zijn eigen muur te reproduceren, waarbij het toch een origineel kunstwerk van Maurizio Cattelan blijft.

De titel van het werk, Comedian, suggereert op zichzelf al dat Cattelan het misschien niet bedoeld heeft om volledig serieus genomen te worden. Toch benadrukt Chloé Cooper Jones, assistent-professor aan de Columbia University School of the Arts, dat de context belangrijk is. Cattelan presenteerde dit werk tijdens een prestigieuze kunstbeurs, bezocht door welgestelde kunstverzamelaars, waar het gegarandeerd veel aandacht zou trekken, vooral op sociale media. Volgens Cooper Jones kan het gezien worden als een uitdaging aan deze verzamelaars om te investeren in iets absurds.

Cooper Jones vindt echter dat het werk meer te bieden heeft dan alleen spot met de rijken. Ze wijst erop dat Cattelan vaak wordt beschouwd als een ‘trickster-kunstenaar’, iemand die humor combineert met een donkere ondertoon. Zijn werk daagt vaak uit, niet alleen omwille van provocatie, maar om de toeschouwer te laten reflecteren op de duistere aspecten van de geschiedenis en van zichzelf.

De banaan, zo eenvoudig als die lijkt, heeft een complexe en beladen symboliek. Het is een vrucht waarvan de geschiedenis verweven is met imperialisme, arbeidsuitbuiting en de macht van multinationale bedrijven. Cooper Jones stelt dat het moeilijk is om een betere metafoor voor de uitbuiting binnen de mondiale handel te bedenken dan de banaan. Als Comedian bedoeld is om mensen te laten nadenken over hun morele betrokkenheid bij de productie van alledaagse objecten, kan het werk als een nuttig instrument worden gezien om zulke vragen op te roepen.

De veiling van Comedian vindt plaats rond dezelfde tijd als de verkoop van een ander iconisch kunstwerk: een schilderij uit de beroemde Waterlelies-serie van de Franse impressionist Claude Monet. Dit werk heeft een geschatte waarde van ongeveer 60 miljoen dollar.

Wanneer gevraagd wordt om Comedian te vergelijken met Monet’s klassieker, merkt Galperin op dat impressionisme in zijn begintijd ook niet als kunst werd beschouwd. Geen enkel belangrijk, diepgaand of betekenisvol kunstwerk uit de afgelopen 100 of 200 jaar is ooit zonder enig ongemak of controverse ontvangen, aldus Galperin.

Of je Cattelans banaan als een grap ziet, decadente nonsens of als een prikkelende reflectie op consumptie, kapitalisme en kunst: Comedian heeft zonder twijfel zijn plaats in de culturele dialoog verworven.