Kabinet weer niet gevallen

De politieke crisis in het kabinet heeft een kritieke fase bereikt. Alle ogen zijn gericht op de bewindspersonen van Nieuw Sociaal Contract (NSC), die de sleutel in handen hebben. Premier Dick Schoof eist vandaag volledige duidelijkheid van de partij: blijven de NSC-ministers en staatssecretarissen aan of maken ze na enkele maanden al een einde aan het kabinet-Schoof?

Tot er duidelijkheid is, blijven alle ministers en staatssecretarissen bijeen op het Catshuis. Staatssecretaris Nora Achahbar zou eerder vanmiddag een verklaring afleggen, maar deze is op het laatste moment afgelast.

Volgens bronnen moeten de fractievoorzitters van regeringspartijen PVV, VVD, NSC en BBB zich om 18.00 uur melden op het Catshuis om deel te nemen aan de crisisbesprekingen. De aanwezige bewindspersonen mogen het terrein voorlopig niet verlaten.

De situatie op het Catshuis is gespannen en chaotisch. Ministers en staatssecretarissen hebben zich per partij teruggetrokken in aparte ruimtes, terwijl buiten de politieke en publieke druk toeneemt.

De crisis ontstond vandaag toen staatssecretaris Achahbar vanmiddag aankondigde haar ontslag aan te bieden aan de koning. Dit besloot zij nadat er volgens haar bij de ministerraad maandag racistische uitspraken zouden zijn gedaan door bewindslieden van de andere drie partijen. De uitspraken, die betrekking zouden hebben op Marokkaans-Nederlandse jongeren en het integratieprobleem, hebben nu geleid tot een ernstige crisis binnen het kabinet.

Het vertrek van Achahbar ljikt een teken van diepe onvrede binnen de ministerraad. Met name de reactie van het kabinet op de geweldsincidenten van vorige week donderdag in Amsterdam ligt onder vuur.

Update 17.08 uur:
Meerdere oppositiepartijen hebben opgeroepen tot openbaarmaking van de notulen van de ministerraad, om duidelijkheid te krijgen over wat er afgelopen maandag precies is besproken en door wie. Denk-leider Stephan van Baarle stelt dat het kabinet moet opstappen als uit de notulen blijkt dat er daadwerkelijk racistische uitspraken zijn gedaan. "Het is een kwestie van integriteit en vertrouwen," benadrukt Van Baarle.

Ook Esther Ouwehand (PvdD) wil openbaarmaking van wat er precies gezegd is: “Racisme in de Ministerraad is onbestaanbaar. Die notulen moeten gewoon openbaar. Dat mag ook. In 2021 werden notulen over toeslagenschandaal openbaar.”

Hoewel de openbaar gemaakte notulen destijds geen schokkende nieuwe feiten opleverden, was de impact groot: de inhoud bevestigde dat de politieke cultuur in de ministerraad onder vuur lag.

Of de notulen daadwerkelijk openbaar gemaakt worden, is nog onzeker. Het kabinet staat nu voor een moeilijke keuze: vasthouden aan de vertrouwelijkheid van de ministerraad of buigen voor de toenemende politieke en publieke druk.

Update 17.34 uur:
NSC-leider Pieter Omtzigt is volgens ingewijden onderweg naar Den Haag om deel te nemen aan het crisisoverleg op het Catshuis. Omtzigt was sinds half september afwezig vanwege oververmoeidheid en overwerk en wordt sindsdien tijdelijk vervangen door Nicolien van Vroonhoven. Tot nu toe was onduidelijk wanneer Omtzigt zou terugkeren naar Den Haag en in welke rol dat zou zijn.

De onverwachte aanwezigheid van Omtzigt onderstreept de ernst van de situatie: de toekomst van het kabinet hangt aan een zijden draad. Later op de avond worden ook de fractievoorzitters van andere regeringspartijen verwacht voor overleg met de bewindspersonen op het Catshuis.

Terwijl Omtzigt onderweg is, komt de fractie van NSC elders bijeen voor overleg. De partij heeft een sleutelpositie in de huidige kabinetscrisis. De beslissingen die tijdens het overleg worden genomen, kunnen niet alleen de koers van de partij, maar vooral het al dan niet voortbestaan van het kabinet bepalen.

Update 17.46 uur:
Minister Eelco Heinen (Financiën, VVD) zou tijdens de ministerraad een opmerking hebben gemaakt die bij de vertrekkende staatssecretaris Nora Achahbar (Toeslagen, NSC) verkeerd is gevallen. De exacte reden waarom zijn woorden tot onvrede hebben geleid, blijft onduidelijk.

Heinen zou tijdens de vergadering hebben opgemerkt dat antisemitisme een hardnekkig probleem is dat ‘niet als een puist met pus kan worden uitgeknepen’. Daarnaast waarschuwde hij dat jodenhaat zowel aan de linker- als rechterzijde van het politieke spectrum voorkomt. Hij zou hebben benadrukt dat het kabinet alert moet blijven om niet te vervallen in het voeren van een antimoslimagenda.

De inhoud van de uitspraken is door sommige aanwezigen bevestigd. Verschillende bewindspersonen stellen dat er geen discriminerende intentie achter de woorden van Heinen zat. Waarom juist deze opmerkingen toch bij Achahbar in slechte aarde zouden zijn gevallen, is niet helder.

Volgens CDA-watcher PG Kroeger gaat het om veel scherpere uitspraken: "In de MR heeft een minister gesteld dat "antisemitisme in de genen van moslims zit" en het gedoe in Amsterdam weer het werk van "kutmarokkanen" was."

Update 18.01 uur:
Caroline van der Plas, fractievoorzitter van de BoerBurgerBeweging (BBB), is als eerste van de vier politieke leiders van de coalitiepartijen gearriveerd bij het Catshuis voor het crisisoverleg met het kabinet. Bij aankomst bleef ze nuchter over de mogelijke gevolgen van de bijeenkomst. "We gaan het zien," reageerde ze op de vraag of het kabinet op vallen staat. "We gaan in gesprek," voegde ze eraan toe in een korte reactie.

Van der Plas benadrukte dat de politieke crisis geen tol eist op haar gemoedsrust. "Ik heb nooit stress," verklaarde de BBB-leider.

Over het vertrek van staatssecretaris Nora Achahbar toonde Van der Plas zich echter wel bezorgd. "Het is een groot verlies voor het kabinet," zei ze, zonder verder in te gaan op de mogelijke impact op de coalitie of de inhoud van het crisisoverleg.

Update 18.14 uur:
Pieter Omtzigt zal vanavond toch niet aanwezig zijn bij het crisisoverleg op het Catshuis. Dat melden ANP en NOS. Omtzigt, die al twee maanden met ziekteverlof is, wordt sinds zijn afwezigheid als fractievoorzitter vervangen door Nicolien van Vroonhoven. Zij zal ook vanavond namens NSC de besprekingen bijwonen en de partij vertegenwoordigen.

Update 18.49 uur:
Inmiddels zijn de leiders van de regeringspartijen alle vier gearriveerd en daarmee is het crisisoverleg tussen de partijleiders begonnen. Hoewel de uitkomst in principe onzeker is, lijkt het er toch op dat er vandaag nog een einde komt aan het kabinet-Schoof. De NSC-bewindslieden zullen voor het voortbestaan van het kabinet namelijk óf moeten stellen dat Achahbar racisme zag waar dat niet was, óf moeten toegeven dat racisme in de ministerraad acceptabel is voor NSC. Beide opties zijn zeer onwaarschijnlijk.

Update 20.53 uur:
NSC-staatssecretaris Nora Achahbar heeft definitief haar functie neergelegd. Volgens ingewijden is haar beslissing ingegeven door de overtuiging dat sommige collega’s binnen het kabinet zich niet hebben gehouden aan de rechtsstaatverklaring die onderdeel was van de formatieafspraken. Deze verklaring benadrukt het belang van een open en feitelijk debat, waarbij deelnemers respectvol met elkaar omgaan en elkaar ‘heel laten’. Achahbar zou van mening zijn dat deze norm tijdens recente discussies is geschonden.

Update 22.22 uur:
De kabinetscrisis lijkt voorlopig opgelost. Er lijkt toch weer een akkoord te zijn en momenteel worden de fracties bijgepraat.