Mark Rutte vanaf morgen NAVO-baas

Morgenochtend zullen er kransen worden gelegd bij het granieten monument ter nagedachtenis aan de mensen die de afgelopen 75 jaar zijn omgekomen in dienst van de NAVO. Dit eerbetoon zal een kort moment van bezinning zijn op het hoofdkwartier van de trans-Atlantische alliantie in Brussel. Hierna zal Mark Rutte officieel de functie van NAVO-secretaris-generaal op zich nemen.

Rutte, die gedurende 13 jaar leiding gaf aan vier Nederlandse regeringen, treedt aan op een cruciaal moment voor Oekraïne. De NAVO-bondgenoten hebben onlangs toegezegd hun langdurige steun aan Oekraïne op te voeren, zodat het land kan blijven strijden voor zijn vrijheid. Oekraïne staat echter voor een derde winter van strijd tegen de brute invasie door Rusland, terwijl de Russische troepen hun opmars in het oosten van het land voortzetten.

De NAVO is de afgelopen tien jaar aanzienlijk veranderd onder het leiderschap van de vertrekkende secretaris-generaal Jens Stoltenberg, de op één na langstzittende in deze functie. Toen Stoltenberg een decennium geleden het roer overnam, had Rusland al de Krim geannexeerd en, met steun van lokale separatisten, gebieden in Oost-Oekraïne ingenomen. Toch lag de focus van de NAVO-bondgenoten in 2014 meer op Afghanistan en zoals Stoltenberg eerder deze maand verklaarde, was de steun voor Oekraïne destijds slechts ‘marginaal’.

Inmiddels heeft de NAVO tienduizenden gevechtsklare troepen langs de oostelijke grens van het bondgenootschap, in tegenstelling tot tien jaar geleden toen dit aantal nog nul was. Bovendien voldoen nu 23 van de 32 NAVO-leden aan de doelstelling om minstens 2% van hun BBP aan defensie uit te geven, vergeleken met slechts drie landen een decennium geleden.

Desondanks is de westerse steun, volgens critici, te laat en te gering om het tij voor Oekraïne te keren. Voormalig NAVO-ambassadeur voor Slowakije en huidig parlementslid Tomáš Valášek merkte op dat de industriële productie te langzaam op gang is gekomen. Hij stelt dat de Russische Federatie, met een economie die slechts een fractie is van de gecombineerde Amerikaanse en Europese economieën, erin is geslaagd om een aanzienlijke uitdaging te vormen op het gebied van defensieproductie. "Het is absurd," aldus Valášek.

Een treffend voorbeeld is dat het Westen een jaar nodig had om essentiële munitie aan Oekraïne te leveren. “Oekraïne wordt onnodig gedwongen terrein prijs te geven in het oosten vanwege alledaagse problemen, zoals het gebrek aan munitie, iets wat we zonder moeite hadden kunnen leveren.”

Tijdens de NAVO-top in Washington afgelopen juli hebben de leiders €40 miljard aan ‘minimale financiering’ toegezegd voor Oekraïne voor het komende jaar, samen met de belofte van een ‘onomkeerbaar pad’ naar NAVO-lidmaatschap. Op de volgende top in Den Haag in juni 2025 zal Rutte deze ambities en financieringsvraagstukken moeten managen.

Oana Lungescu, de voormalige NAVO-woordvoerder die 13 jaar in die functie diende, gaf aan dat financiën een grote uitdaging voor Rutte zullen vormen. "Hij zal zijn positie als voorstander van verhoogde defensie-uitgaven binnen het bondgenootschap moeten versterken om geloofwaardig te blijven, zowel in Washington als bij de landen in Centraal- en Oost-Europa," aldus Lungescu.

De aankondiging dat Nederland aan de 2%-norm voldoet, werd pas enkele dagen voor Ruttes benoeming gedaan. In een afscheidsrede eerder deze maand stelde Stoltenberg dat het duidelijk was dat de NAVO-bondgenoten ‘aanzienlijk meer dan 2%’ moeten uitgeven om aan de defensieplannen te voldoen. Lungescu, nu verbonden aan het Royal United Services Institute, meldde dat er binnen de NAVO al meer dan een jaar gesproken wordt over een uitgavenniveau van ‘minstens 3% of meer’, en wees erop dat tijdens de Koude Oorlog het gemiddelde defensiebudget ongeveer 4% was.

Een andere potentiële uitdaging voor Rutte is de mogelijkheid van een terugkeer van Donald Trump als president van de Verenigde Staten. Trump verklaarde eerder dit jaar dat hij Rusland zou aanmoedigen ‘te doen wat ze maar willen’ in gesprek met een NAVO-leider van een land dat de 2%-norm niet had gehaald.

Camille Grand, voormalig assistent-secretaris-generaal van de NAVO tijdens het eerste Trump-presidentschap, uitte zijn zorgen over een mogelijke tweede termijn van Trump. Hij vreest niet zozeer een formele terugtrekking, maar eerder uitspraken of handelingen die de kern van de alliantie, de solidariteit, "één voor allen en allen voor één",  zouden ondermijnen.

Mark Rutte staat dus voor een uitdagende taak als nieuwe NAVO-secretaris-generaal. Hij zal moeten navigeren tussen geopolitieke spanningen, financiële uitdagingen en de uiteenlopende belangen van de lidstaten om de NAVO door deze kritieke periode te leiden.