'Zombie-tv', de absurde staatspropaganda in Rusland

Jippie

Sommige Russen leven in een wereld die weinig met de realiteit te maken heeft, en niet alleen sinds het begin van de oorlog in Oekraïne. De staatstelevisie bestookt de mensen al jaren met nepnieuws, haat en complottheorieën. Geen wonder dat de kijkers zelfs de meest absurde leugens op het eerste gezicht voor waar aanneemt.

Toen Rusland op 24 februari Oekraïne binnenviel, gingen slechts een paar Russen de straat op. De gehoopte golf van protesten tegen het beleid van Vladimir Poetin blijft uit. Integendeel, de meeste Russen lijken de koers van hun president te steunen. Volgens het onafhankelijke opiniepeilingsinstituut Levada is de waardering van Poetin sinds het begin van de oorlog gestegen van 69 naar 82 procent. Driekwart van de deelnemers aan de opinie steunt de aanval op Oekraïne .

Voor mensen in Europa is het onvoorstelbaar waarom sommige Russen zelfs de verhalen van hun eigen familieleden in Oekraïne niet geloven. Hoe kan het dat een moeder die in Moskou woont minder geloof hecht aan haar eigen dochter in Charkov dan aan de Russische staatstelevisie? Hoe kan het dat zelfs enkele in Duitsland wonende Russen ervan overtuigd zijn dat de foto's van de in Bucha vermoorde mensen nep zijn en dat Oekraïne zelf schuld heeft aan de oorlog?

16 uur propaganda per dag
Om deze vragen te beantwoorden is het van belang te weten dat in Rusland de televisie nog steeds de belangrijkste, en voor velen de enige, bron van nieuws is. Volgens een Levada-studie krijgt 62 procent van de Russen hun nieuwsinformatie via de televisie. Onder de vijftigplussers is dat zelfs meer dan 80 procent. Als men ook maar een korte blik werpt op het programma van de belangrijkste Russische zender, Perwy Kanal, wordt al snel duidelijk hoe de hoge goedkeuringscijfers van Poetin verklaard kunnen worden.

Sinds het begin van de oorlog hebben de belangrijkste omroepen de amusementsprogramma's opgegeven ten gunste van extra nieuwsedities en politieke shows. De betekenis van "speciale operatie" moet aan de kijkers worden uitgelegd en de haat tegen de "vijanden" moet worden aangewakkerd. De voor de hand liggende propaganda-uitzendingen worden 'dunnetjes herhaald' met patriottische speelfilms en series met titels als "Volgens het oorlogsrecht" of "Kroniek van een duikbommenwerper".

De kijkers worden dagelijks geconfronteerd met 16 uur pure propaganda, zo heeft de Britse 'Times' berekend. Dit omvat nieuwsprogramma's, reportages over westers 'nepnieuws' en politieke talkshows met pro-Kremlin deskundigen.

'Breng Groot-Brittannië voor eens en voor altijd tot zinken'
In een nieuwsbericht van afgelopen zondag heeft Dmitri Kiselyov, een van de belangrijkste gezichten van de Kremlin-propaganda, het Westen openlijk gedreigd met een nucleaire aanval. "Slechts één Sarmat-raket zou voldoende zijn om de Britse eilanden voor eens en altijd tot zinken te brengen", aldus de presentator, die een simulatie toonde: Op een kaart is te zien hoe een raket vanuit het noorden van Rusland richting Groot-Brittannië vliegt en het midden van het land raakt. Dan verdwijnen de Britse eilanden van de kaart. "Alles is al berekend," voegde Kiselyov eraan toe.

De 68-jarige wordt in de onafhankelijke media vaak de "belangrijkste propagandist van het Kremlin" genoemd. Hij is niet alleen presentator en nieuwsanker, maar ook algemeen directeur van het staatsmediaconcern Rossija Sevodnya, dat onder meer eigenaar is van de internationaal actieve media - het nieuwsportaal "Spoetnik" en de tv-zender RT.

Ook RT-hoofdredacteur Margarita Simonjan is geen onbekende. In 2013 beschreef zij de zender als het "Ministerie van Defensie" van het Kremlin, als "een wapen als alle anderen". In vredestijd lijkt een buitenlands radio- en televisiestation "niet absoluut noodzakelijk. Maar in oorlogstijd kan het doorslaggevend zijn," legde Simonjan de functie van haar station uit in een interview met de online krant 'Lenta.ru'. "Je richt niet pas een week voor het begin van de oorlog een leger op". In een ander interview voegde ze eraan toe dat het erom gaat een zender te creëren "die door een vaste schare kijkers wordt gewaardeerd en die de kijkers in geval van nood laat zien wat nodig is", vertelde Simonjan in 2013 aan het tijdschrift 'Afischa'.

"Wat nodig is", legt Simonjan niet alleen uit aan het internationale RT-publiek, maar ook aan de binnenlandse kijkers tijdens haar talrijke optredens in politieke talkshows. Enkele dagen geleden zei zij in een gespreksronde dat zij een nucleaire oorlog met het Westen zou aanvaarden indien Poetin dit nodig achtte. "Er zijn twee mogelijke wegen. Of we verliezen in Oekraïne of er breekt een Derde Wereldoorlog uit," zei de 42-jarige. Tegelijkertijd benadrukte zij dat zij niet geloofde dat Rusland zou kunnen verliezen "omdat wij onszelf en onze leider Vladimir Vladimirovitsj Poetin kennen". Simonjan zou een kernoorlog "verschrikkelijk" vinden, maar "het is wat het is". De interviewer, Vladimir Soloviev, reageerde op Simonjans verklaring met een glimlach en een citaat van Poetin: "Wij zullen naar de hemel gaan en zij zullen gewoon sterven." Zo had de Russische president op een persconferentie in 2018 geantwoord op de vraag wat er zou gebeuren bij een nucleaire aanval op Rusland.

"Niet alleen Oekraïne moet worden gedenazificeerd".
Vladimir Soloviev, een man van middelbare leeftijd, bijna altijd gekleed in een zwart Mao-pak, is met zijn haatpropaganda onvervangbaar in het Russische medialandschap. Al meer dan twintig jaar presenteert hij talloze politieke talkshows; toen Youtube zijn kanaal "Soloviev Live" blokkeerde, kreeg hij de tv-frequentie van de eerder in Rusland verboden nieuwszender Euronews. Sindsdien heeft hij zijn eigen tv-kanaal, dat ook naar hem is genoemd. In 2019 kreeg Soloviev een vermelding in het Guinness Book of Records - omdat hij als presentator binnen één week bijna 26 uur op TV te zien was. Lang voor de oorlog begon, was hij al bezig haat te zaaien tegen de "vijanden" van Rusland. Zo noemde hij ongeveer vijf jaar geleden de aanhangers van oppositiepoliticus Alexei Navalny "snobistische klootzakken" en "een stelletje idioten".

Zelfs na het begin van de oorlog tegen Oekraïne blijft Solovjev grof en roept hij op tot uitbreiding van de vijandelijkheden. "Het is niet alleen Oekraïne dat gedenazificeerd moet worden," zei hij onlangs in een van zijn uitzendingen. "En als u werkelijk gelooft dat wij na Oekraïne zullen stoppen, denk dan 300 keer na!" sprak de presentator het Westen toe in zijn programma "Soloviev Live". "Ik wil u eraan herinneren dat Oekraïne slechts een tussenstap is in het waarborgen van de strategische veiligheid van de Russische Federatie."

"Zombie-tv" verzint "gekruisigde jongen"
De Russische televisie is door critici van het Kremlin altijd een "zombie doos" genoemd. Het effect van propaganda op de perceptie van de realiteit in Rusland kan nauwelijks worden overschat. In 2014, na de annexatie van de Krim en het begin van de oorlog in de Donbass, verhevigden de media hun retoriek, vooral tegen Oekraïne, maar ook tegen het Westen.

Een reportage van de "Perwyj Kanal" over de vermeende kruisiging van een driejarig kind door Oekraïense soldaten heeft tot afgrijzen geleid bij de Russische kijkers. Later bleek echter dat het reportage in scene was gezet. "Hoe grover en monsterlijker de leugen, hoe beter hij eruit ziet voor de Russische propagandamachine," reageerde een woordvoerster van het Oekraïense ministerie van Binnenlandse Zaken destijds op de reportage. Na 2014 waren "grote delen van de Russische bevolking plotseling vatbaar voor de meest primitieve haatpropaganda. Op de een of andere manier leken alle menselijke waarden te zijn weggevaagd," merkte de Russische cultuurwetenschapper Irina Scherbakova op.

De staatsmedia werken al jaren doelgericht aan het creëren van een soort parallelle werkelijkheid voor miljoenen kijkers. "In Rusland is een hele generatie opgegroeid omgeven door desinformatie," zei de Israëlische politicoloog Zion Alon in een interview met de Oekraïense journalist Dmitry Gordon. "Het beïnvloeden van de mening van mensen, hun kritisch vermogen, hun ontvankelijkheid - dit alles is mogelijk als je een langetermijndoel stelt, als je veel moeite en geld investeert," voegde Alon eraan toe. En het Kremlin lijkt daarin te zijn geslaagd, gezien de hoge waarderingscijfers.