Nederland: in totaal nu bij 105 mensen de Omikronvariant aangetroffen

De coronavariant Omikron werd eind november 2021 voor het eerst gemeld in Zuid-Afrika. Inmiddels is deze variant op verschillende plaatsen in de wereld opgedoken. De omikronvariant neemt snel in aandeel toe. Ook in Nederland.

Tot dinsdag 14 december 2021 13.00 uur werd bij in totaal 105 mensen in Nederland de omikronvariant van het coronavirus aangetoond:

• 80 mensen met een reisgeschiedenis naar zuidelijk Afrika
• 3 contacten van mensen bij wie omikron eerder werd aangetoond
• 15 personen zonder directe of indirecte link met zuidelijk Afrika
• 7 mensen waarbij het bron- en conctactonderzoek nog loopt.

Dit is het aantal zonder de 18 personen met omikron op de vluchten uit Zuid-Afrika van 26 november.

In de voorlopige data van de kiemsurveillance voor week 47 (21 november) is de omikronvariant in ieder geval 3 keer gevonden. Deze data worden wekelijks op vrijdagmiddag bijgewerkt.

Wat is de omikronvariant ?
De coronavariant Omikron werd voor het eerst gemeld in Zuid-Afrika. Daar neemt de omikronvariant snel in aandeel toe. Dat kan er op wijzen dat deze variant besmettelijker is dan de deltavariant die we nu vooral in Nederland zien. Inmiddels is deze variant op verschillende plaatsen in de wereld opgedoken. De variant lijkt zich snel te verspreiden. De kleine veranderingen (mutaties) lijken ook bij deze variant vooral te zitten in de stekeltjes van het coronavirus: het spike-eiwit. Opvallend is dat deze variant een ongewoon groot aantal mutaties in dit eiwit heeft. Een aantal mutaties zit op plekken die mogelijk zorgen dat de eigenschappen van het virus veranderen. Of de virusvariant ook zorgt dat mensen ernstiger ziek worden van het coronavirus is nog niet bekend. Er zijn berichten uit Zuid-Afrika dat de ziekte bij de omikronvariant milder verloopt. Of dat ook echt zo is, moet uit nader onderzoek blijken. Ook is nog niet duidelijk hoe de virusvariant reageert op de bestaande vaccins of bij mensen die het coronavirus al eerder hebben gehad.

Wat maakt de variant Omikron anders dan eerdere varianten?
Eerdere varianten die in Nederland aangetroffen werden, zoals de alfa- en de deltavariant, waren besmettelijker dan de oorspronkelijke variant van het coronavirus. Dat kwam onder andere omdat ze veranderingen aan het spike-eiwit van het virus hadden: de stekeltjes van het virus. De omikronvariant heeft ook veranderingen aan dit eiwit. Maar het zijn er veel meer dan bij de alfa- en de deltavariant.

Wat doet de RIVM om de verspreiding van de omikronvariant in de gaten te houden?
De RIVM houdt de verspreiding van de omikronvariant goed in de gaten. Dat doen ze op verschillende manieren. Mensen die sinds 22 november zijn teruggekeerd uit Zuid-Afrika zijn opgeroepen om zich te laten testen als zij in Nederland komen. Als zij een positieve testuitslag hebben, worden de monsters verder onderzocht om te kijken of het gaat om de omikronvariant. Ook zijn er drie laboratoria in Nederland die een speciale PCR polymerase chain reaction-test gebruiken die een aanwijzing kan geven of het gaat om deze variant. Als dat zo is, worden de monsters verder onderzocht om te kijken of het om de omikronvariant gaat. Met de kiemsurveillance onderzoekt de RIVM een steekproef van monsters van 31 labs in Nederland om te kijken wat er aan de hand is en welke varianten er in Nederland voorkomen. En tot slot onderzoekt de RIVM met terugwerkende kracht rioolwatermonsters.

Kunnen we met de PCR-test de omikronvariant goed vaststellen?
De PCR-test toont de aanwezigheid van een stukje genetisch materiaal van het coronavirus SARS severe acute respiratory syndrome-CoV coronavirus-2 aan in neus- en keelslijm. De PCR-test wordt gebruikt om te bepalen of je het virus bij je draagt. Je krijgt bij de uitslag van een test niet te horen met welke variant van het coronavirus je besmet bent. Om dat te kunnen bepalen is verder onderzoek nodig. Het zogenaamde sequentieonderzoek. Dat betekent dat het virus, dat is afgenomen met een wattenstok in de neus en keel, verder wordt onderzocht. We kijken dan naar de bouwstenen van het virus. Door te kijken hoe het virus is opgebouwd kun je kenmerkende ‘bouwsteentjes’ van een variant herkennen.

Werken de zelftesten ook goed bij de omikronvariant?
Een zelftest is een antigeentest die geschikt is voor thuisgebruik. De antigeentest kijkt, net als bij de PCR-test, alleen of je het virus op dat moment bij je draagt. zin pikt een zelftest alleen op of je op dat De test kijkt niet met welke variant van het coronavirus je besmet bent. Om dat te kunnen bepalen is verder onderzoek nodig: het zogenaamde sequentieonderzoek. Dat betekent dat het virus, dat is afgenomen met een wattenstok in de neus en keel, verder wordt onderzocht. We kijken dan naar de bouwstenen van het virus. Door te kijken hoe het virus is opgebouwd kun je kenmerkende ‘bouwsteentjes’ van een variant herkennen.

Werken de vaccins tegen de omikronvariant?
Als je kijkt naar eerdere ervaringen met andere varianten en naar de eerste computeranalyses van de opbouw van het virus, zou het kunnen dat de vaccins wat minder goed werken. Of dit echt zo is, moet je goed onderzoeken in de praktijk. Dat onderzoek gebeurt internationaal door allerlei organisaties. Vaccinatie is op dit moment wel de beste bescherming die we hebben. En werkt tegen de andere varianten in ieder geval heel goed.

Hoe komt het dat de omikronvariant nog niet is gevonden in de kiemsurveillance?
Dit komt omdat de kiemsurveillance een steekproef is van monsters van 31 verschillende laboratoria in Nederland. Een steekproef geeft een representatief beeld maar nooit een compleet beeld. De meeste besmettingen met de Omikronvariant die tot nu toe in Nederland zijn vastgesteld, zijn voortgekomen uit gericht onderzoek bij mensen met een reisgeschiedenis naar zuidelijk Afrika. Bovendien dateren de eerste signalen van de aanwezigheid van de omikronvariant pas van 24 november 2021. Dat is te kort geleden om op dit moment een eventuele brede aanwezigheid van deze variant in de huidige steekproef vast te stellen. De variant is niet gevonden in de steekproef tot en met de week van 15-22 November 2021. Dit betekent dat op dit moment is de omikronvariant in Nederland nog niet wijd verspreid is.

Kan de omikronvariant ook in het rioolwater worden gemeten?
Ook het rioolwater wordt onderzocht op verschillende varianten van het coronavirus. Dat gebeurt nu ook voor de omikronvariant. Het analyseren van de rioolwatermonsters duurt een aantal weken. De monsters uit het rioolwateronderzoek – de buisjes met rioolwater - bewaren we op een speciale plek: een biobank. Daarom gaan we ook met terugwerkende kracht rioolwatermonsters onderzoeken om te kijken of het om de omikronvariant gaat.

Waarom is de omikronvariant ons niet eerder opgevallen terwijl deze al eerder in Nederland aanwezig was?
Dat is altijd lastig met nieuwe virusvarianten. Want de veranderingen gaan snel en het coronavirus heeft nu al duizenden variaties. De eerste signalen van deze omikronvariant kwamen op 24 november uit Zuid-Afrika. Toen zijn mensen die uit dat gebied kwamen getest en is er gericht onderzoek gedaan naar deze nieuwe variant. Als je dat doet, is de kans ook groter dat je iets vindt.