“Japanners en Indonesiërs roofden Nederlandse kunst”

Japanners en Indonesiërs hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog en de Bersiap op grote schaal kunst geroofd van (Indische) Nederlanders. Dat toont historicus Louis Zweers aan in zijn zojuist verschenen werk Buit. De roof van Nederlands-Indisch cultureel erfgoed 1942-1950.

Het onderwerp van Zweers’ boek is actueler dan ooit. Een maand geleden presenteerde de Raad voor Cultuur (RvC) nog een opmerkelijke advies, waarin de regering wordt opgeroepen om door Nederland buitgemaakte cultuurgoederen onvoorwaardelijk te retourneren. Critici vinden dat advies “eenzijdig”, onder andere omdat er ook veel van Nederlanders is gestolen, vooral in voormalig Nederlands-Indië. Zweers gaat in zijn boek precies in op dit nauwelijks onderzochte thema. Daarbij legt hij haarfijn bloot dat Japanners en Indonesiërs tijdens de Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende Bersiap op grote schaal kunst hebben geroofd van Nederlanders en Nederlands-Indische (staats)instellingen.

Voor (Indische) Nederlanders komen de onthullingen allerminst als een verrassing. Zij weten vaak uit eerste hand hoe Japanners en Indonesiërs de bezittingen van hun eerste generatie plunderden. Nieuw is de gedetailleerde reconstructie van Japanse en Indonesische oorlogsmisdaden die Zweers in zijn boek uitwerkt. Zo verscheepten de Japanse autoriteiten een deel van de wetenschappelijke museale collecties vanuit Batavia naar Japan en werden alle archieven die betrekking hadden op gruweldaden, roof en plundering systematisch vernietigd. Inventarislijsten van in beslag genomen goederen ontbreken daardoor net zoals documentatie over wat Nederlanders bezaten.

Het is de vraag welke gevolgen de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), Ingrid van Engelshoven (D66), aan de schokkende onthullingen zal gaan verbinden. De vooruitzichten zijn echter weinig geruststellend. Gisteren werd al bekend dat de minister in ieder geval niet voornemens is om de in Indonesië wegkwijnende VOC-archieven te repatriëren. “We creëren de krankzinnige situatie waarin geldt ‘alles voor Indonesië, niets voor Nederland’ zei Bart Verschoor, bestuurslid van Federatie Indische Nederlanders (FIN) daar toen over. Het lijkt er dan ook op dat Indisch Nederland zich zal moeten voorbereiden op nog een dreun.