Kerstmis; hoe racistisch zijn de Drie Koningen?

De discussie over wat wel of niet als racistisch moet worden beschouwd, raakt in Duitsland nu ook de opstelling bij de eeuwenlang in gebruik zijnde kerststal.  De verbanning van de Moor Melchior uit de kerststal van de Munster van Ulm veroorzaakt een grote discussie in Duitsland.

De Drie Wijzen Caspar, Melchior en Balthasar maken deel uit van het kerstverhaal net zoals de herders, de engelen, de  os en de ezel dat doen. Maar kan dat nog vandaag de dag? Sinds de protestantse parochie uit Ulm de drie wijze mannen uit  voorzorg wil weren uit hun kerststal vanwege racistische trekken, is er een discussie gestart over hoe de wijze mannen uit het Oosten vandaag de dag wel kunnen worden geportretteerd. 

De zwarte koning, gebeeldhouwd door de kunstenaar Martin Scheible uit Ulm in de jaren 1920, ziet eruit als een stereotype uit de tijd van het Duitse kolonialisme met zijn uitpuilende lippen en veren hoofdtooi. Deze figuur van Melchior is problematisch vanuit het perspectief van vandaag. De parochie heeft moeite mee om er goed mee om te gaan. Voor kerstmis 2020 wordt de kerststal daarom opgezet zonder de drie wijze mannen. 'De houten figuur van Melchior met zijn dikke lippen en misvormde gestalte is duidelijk te zien als racistisch vanuit het perspectief van vandaag', zegt Ernst-Wilhelm Gohl, de decaan van de evangelische kathedraalgemeenschap. 

De woordvoerder van het bisdom Regensburg, Clemens Neck, kan deze beslissing niet begrijpen. 'Het is duidelijk dat de afbeelding van koning Melchior als een zwarte persoon niets gemeen heeft met racistisch denken. Met beschuldigingen van  racisme berooft men deze lang bestaande traditie van haar onschuld en forceert men om deze traditie aan te passen.'

De "Passauer Neue Presse" publiceerde vrijdag een hele speciale pagina met ingezonden brieven van verontwaardigde lezers: 'Onzin in totale perfectie' en 'belachelijke knieval voor een veronderstelde publieke opinie'. Het Initiative Schwarze Menschen in Deutschland vond de beslissing daarentegen juist. 'Het laat zien dat er nu een meer rigoureuze manier is om met racisme om te gaan', zegt woordvoerder Tahir Della. 'Ik zie een rol voor politieke leiders die hier  hun verantwoordelijkheid moeten nemen, en beslissingen nemen  waar niet  gelijk een draagvlak voor is bij de meerderheid van de kiezers.'

Jürgen Bärsch, vice-decaan van de theologische faculteit van de Katholieke Universiteit van Eichstätt-Ingolstadt, spreekt van een 'zeer lastige situatie'.  'Het klopt dat Melchior een ouder figuur is is die gezien moet worden in de context van die tijd. Maar in deze discussie moet je in gedachten houden dat we tegenwoordig een andere gevoeligheid hebben - vooral vanwege het huidige debat over racisme in de VS.'

De kunsthistoricus Stephan Hoppe van de Ludwig Maximilians Universiteit in München is fundamenteel kritisch over ingrepen in de kunst. 'Je kunt het verhaal toevoegen en erop reageren. Maar je kunt het verhaal niet verdraaien zoals je zou willen.'