76 jaar na 'zigeunerrazzia': 22 Amsterdamse Roma en Sinti gered door agent

Op de dag af 76 jaar geleden worden duizenden Europese Roma en Sinti vermoord in Auschwitz. In Amsterdam wonen op dat moment zo'n veertig Roma en Sinti. 22 van hen worden opgepakt door de bezetter, maar door toedoen van een welwillende agent ontsnappen zij aan de dood.

'Hier hebben mensen gewoond die zijn meegegaan met het zigeunertransport en in Auschwitz vermoord zijn op 2 augustus 1944', vertelt historicus Angelique van der Pol als ze voor een woning in de Zanddwarsstraat in het centrum staat.

Van der Pol deed onderzoek naar Roma en Sinti en stuitte daarbij op de familie Steinbach, die in Amsterdam woonde. Het gaat om familie van de Limburgse Settela Steinbach, het meisje met de hoofddoek dat bekend is geworden door de Westerbork-documentaire van Rudolf Breslauer.

Settela Steinbach
'Familie van haar woonde hier in Amsterdam in deze straat. Een oudoom van haar bijvoorbeeld, met zijn kinderen. Dus neven en nichten van Settela woonden hier in Amsterdam, werkten hier en traden hier op. Tot ver in 1944 nog.'

Settela zelf wordt die bewuste 2 augustus vermoord. Voor 22 Amsterdamse Roma en Sinti, onder wie de oma van Settela, loopt het beter af. En dat allemaal door toedoen van de Amsterdamse agent Jaap Knol, die ze tegenkomen op het politiebureau nadat ze zijn opgepakt.

'Die 22 mensen die werden daar naartoe gebracht', vertelt Van der Pol. 'Daar kwam Jaap Knol en die heeft eigenlijk getuigenissen verzameld van horecagelegenheden hier in Amsterdam, dat de Steinbachs, Rosenbergs en nog wat anderen, onmisbare mensen waren voor het Amsterdamse uitgaansleven. En met die verklaringen heeft hij ze uiteindelijk vrij gekregen.'

Jaap Knol
Knol, die ook voor Ajax-1 speelt en op de Olympische Spelen van 1928 in Amsterdam uitkomt als speerwerper, zorgt ervoor dat de Roma en Sinti net zo lang op het politiebureau blijven dat ze de trein naar Westerbork missen.

'Die mensen zijn bewust op 20 mei pas vrijgelaten. Toen was de trein naar Westerbork al vertrokken. Want die vertrok op 19 mei. Dat is ook het moment dat Settela in de camera kijkt. Het verhaal gaat dat tegen de groep wordt gezegd: 'Scheer je baard en bakkebaarden af, blondeer je haar en je hebt het nergens meer over.'

'Over de persoon Jaap Knol mag wat mij betreft nog veel meer bekend worden', gaat Van der Pol verder. 'Ik ben sinds gisteren in contact met familie van Knol. Die vertelden mij dat hij veel over de oorlog vertelde, maar dit wisten zij ook niet.'

Meer aandacht voor Knol dus als het aan Van der Pol ligt. Ook de omgekomen Roma en Sinti verdienen volgens Angelique meer aandacht dan ze nu krijgen. 'Juist omdat er heel weinig aandacht voor is, terwijl het ook gewoon onderdeel is van onze Amsterdamse geschiedenis, onze collectieve geschiedenis en onze oorlogsgeschiedenis.'

Ze vervolgt: 'Die mensen hebben hier rondgelopen, die mensen zijn hier opgepakt. Toevallig hebben deze mensen het overleefd. Maar mensen die hier op de hoek gewoond hebben of in Den Bosch hebben gewoond, hebben het niet overleefd. Ik vind dat het het waard is dat die verhalen ook bekend worden.'