Historisch Bewijs: Is de schaal afkomstig uit Piet Hein's veroverde zilvervloot?

Monique Verlind (DJMO)

Is de schaal die in het Rijksmuseum staat echt vervaardigd uit zilver afkomstig uit de door Piet Hein op de Spanjaarden veroverde zilvervloot? Deze vraag stond centraal in de vierde aflevering van het AVROTROS-programma Historisch Bewijs dat woensdag op NPO 2 werd uitgezonden. Gebaseerd op het herkomstonderzoek gecombineerd met het technisch onderzoek kan geconcludeerd worden dat het zilver van deze schaal inderdaad afkomstig is van de zilvervloot van Piet Hein.

In het programma Historisch Bewijs van AVROTROS wordt de zoektocht van een team experts gevolgd die er alles aan doet om de onderste steen boven te krijgen in een baanbrekend onderzoek naar de echtheid van kunsthistorische voorwerpen. Voor het eerst wordt natuurwetenschappelijk en materiaaltechnisch onderzoek gecombineerd met historisch archief- en bronnenonderzoek.

Zeevaarder Piet Hein wist tijdens de oorlog met de Spanjaarden een gevoelige klap uit te delen door in 1628 hun zilvervloot te veroveren. In totaal haalde Piet Hein 15 schepen met zilver en andere kostbaarheden afkomstig uit de Spaanse koloniën in Midden-Amerika leeg en scoorde daarmee een enorme buit ter waarde van miljoenen guldens.

Martine Gosselink, hoofd geschiedenis van het Rijksmuseum. Robert van Langh; hoofd onderzoeksinstituut en Stephanie Archangel gingen op zoek naar aanknopingspunten die de schaal met de zilvervloot kunnen verbinden. Want waarop is die aanname gebaseerd?

Historisch onderzoek
Stephanie Archangel ontdekte al snel in een catalogus uit 1809 dat de schaal samen met een kan in de collectie van het Rijksmuseum terecht is gekomen. De kan wordt opgespoord en is direct van de zilvervloot afkomstig. Samen met zilverexpert Dirk Jan Biemond spoort Stephanie inventarislijsten van de zilvervloot af. Het servies, waar de kan onderdeel van uitmaakte, wordt op deze lijsten gevonden, maar van de schaal specifiek blijft de herkomst onduidelijk. En het servies is ook nooit teruggevonden. Dat brengt hen op een interessante theorie: kan de rest van het servies omgesmolten zijn tot deze schaal? Op basis van de weegtheorie blijkt dat de schaal ongeveer even zwaar is als het gewicht van het resterende servies min de nog bestaande kan.

Materiaaltechnisch onderzoek
Deze theorie houdt alleen stand als blijkt dat er in het zilver sporen van lood uit zowel Zuid-Amerika als Europa zit. Voor het materiaal-technisch onderzoek reist Robert af naar Mexico, naar een eeuwenoude zilvermijn die toentertijd in het bezit was van de Spanjaarden. Hij neemt een ertsmonster uit de mijn mee die in het lab vergeleken wordt met het zilver van de schaal. Uit dit onderzoek blijkt dat het zilver van de schaal 50% van Mexicaanse afkomst en 50% van Europese afkomst is. Dit strookt volledig met het scenario dat het gaat om Spaans servies van Mexicaans zilver gaat dat is hergebruikt door een Nederlandse zilversmid.

Schaal van zilver uit Piet Hein's zilvervloot
Robert van Langh, zelf ook opgeleid tot zilversmid: “Het onderzoek kreeg een boeiende wending met de theorie over het omsmelten van het servies. We hadden eerst sterk onze twijfels over de link tussen de zilvervloot en deze specifieke schaal, maar het was geweldig om de oorsprong op deze manier te kunnen achterhalen.”

Komende aflevering
Volgende week onderwerpt het team de boekenkist van Hugo de Groot aan een uitgebreid onderzoek. In drie Nederlandse musea staat een boekenkist waarin Hugo de Groot in 1621 uit Slot Loevestein zou zijn gevlucht. Maar er kan er maar één de echte zijn…