Iran: kan de EU helpen om de situatie te bedaren?

Leden van het Europees Parlement bespraken gisteren de situatie in Iran, na de recente escalaties in het land. De relaties met Iran zijn al jaren stroef uit vrees dat Iran nucleaire wapens ontwikkelde. Het Gezamenlijk alomvattend actieplan (JCPOA), beter bekend als het nucleair akkoord met Iran, was gecreëerd om dit laatste te voorkomen. Maar recente ontwikkelingen hebben de spanningen doen oplopen, met als hoogtepunt de dood van één van de militaire leiders van Iran tijdens een Amerikaanse luchtaanval eerder deze maand.

Nucleair akkoord
Het Gezamenlijk alomvattend actieplan (JCPOA) is een akkoord om ervoor te zorgen dat het nucleaire programma van Iran vreedzaam blijft in ruil voor de opheffing van maatregelen en sancties tegen het land. Het werd in juli 2015 ondertekend door Iran, Frankrijk, Duitsland, het VK en de EU. Daarnaast tekenden ook China, Rusland en de VS het akkoord.

De uitvoering van het akkoord ging van start op 16 januari 2016 nadat het Internationaal Agentschap voor Atoomenergie bevestigde dat Iran de verplichtingen was nagekomen om nucleair te ontmantelen.

Trump
Donald Trump, die in januari 2017 president van de VS werd, is altijd een radicale tegenstander van het akkoord geweest. In januari 2018, kondigde hij aan dat de VS het akkoord niet verder uitvoert totdat de ‘desastreuze tekortkomingen’ kunnen worden aangepakt. Ondanks inspanningen van de EU om aan de bezwaren van Trump tegemoet te komen, kondigde Trump in mei 2018 aan dat de VS zich terugtrekt uit het kernakkoord en dat de sancties terug van kracht worden. Volgens deze sancties mogen Amerikaanse bedrijven geen zakendoen met Iran. Buitenlandse bedrijven die dat wel doen riskeren aanzienlijke boetes en riskeren dat hun toegang tot het Amerikaanse bank- en financieel systeem geblokkeerd wordt.

De EU is het kernakkoord blijven verdedigen omdat Iran onderworpen werd aan strikte nucleaire inspecties en het Internationaal Agentschap voor Atoomenergie herhaaldelijk bevestigde dat Iran zich hield aan zijn verplichtingen. De EU probeerde maatregelen te treffen om het bedrijven mogelijk te maken om zaken te doen met Iran zonder gestraft te worden door de VS.

In eerste instantie leefde Iran het akkoord verder na, maar begon daarna geleidelijk afwijkingen van de originele afspraken aan te kondigen, zoals het overschrijden van de toegelaten voorraad verrijkt uranium.

Escalatie
De spanningen liepen snel op nadat de VS begin januari aankondigde dat het de Iraanse generaal Qassem Soleimani gedood had tijdens een luchtaanval. Amerikaanse autoriteiten beweerden dat hij actief bezig was met het plannen van aanvallen op Amerikaanse diplomaten en ambtenaren in Iran en landen in de buurt.

Kort na de aanval, kondigde Iran aan dat het zich zou terugtrekken uit het kernakkoord en schoot het in een wraakactie raketten af op twee Amerikaanse militaire basissen.

De situatie escaleerde verder nadat Iran toegaf dat het op 11 januari per ongeluk een Boeing van de nationale Oekraïense luchtvaartmaatschappij neerschoot. Als gevolg stierven alle 176 mensen aan boord. Deze aankondiging leidde tot Iraanse straatprotesten.

De rol van de EU
De EU roept op tot een de-escalatie van de situatie en op zondag vroegen Frankrijk, Duitsland en het VK aan Iran om de verplichtingen van het kernakkoord opnieuw na te leven.

Het Parlement blijft de situatie in Iran en het Midden-Oosten opvolgen, voert regelmatig debatten en neemt resoluties aan om specifieke zaken in de kijker te zetten. Bijvoorbeeld op 19 december 2019, namen EP-leden een resolutie aan die het gebruik van excessief geweld van de Iraanse veiligheidsdiensten tegen vreedzame demonstranten afkeurde. Het Parlement betuigt ook al jaren zijn steun aan het kernakkoord.

Cornelia Ernst (GUE/NGL, Duitsland), voorzitter van de delegatie voor de betrekkingen met Iran zei: "Als de EU, moeten wij aan de VS duidelijk maken dat de moord op Suleimani een schending van internationale wetgeving is, en dat het voeden van conflicten in het Midden-Oosten een bedreiging voor de wereldvrede is. We moeten ook Iran duidelijk maken dat geweld de verkeerde aanpak is om met betogingen om te gaan. De EU kan en moet een belangrijke rol spelen als bemiddelaar.”

David McAllister (EVP, Duitsland), voorzitter van de commissie buitenlandse zaken, zei: “Ik ben ernstig bezorgd over de recente, gewelddadige ontwikkelingen in Irak, na de dood van de Iraanse generaal Soleimani en de Iraakse militieleider Abu Mahdi al-Muhandis. Er is nu dringend nood om een eind te maken aan de spanningen en alle betrokken partijen zouden inspanningen moeten leveren om de spiraal van geweld en represailles te stoppen. Verdere confrontaties en het verlies van mensenlevens moeten vermeden worden, zeker na al die jaren dat we gezamenlijk ISIS bestreden hebben en stabiliteit en vrede in Irak en de regio op het spel staat. De coalitie bij elkaar houden is van het grootste belang”

Hij riep de EU ook op om het kernakkoord te blijven steunen, en riep Iran op om zijn verplichtingen van het akkoord na te leven.