Historische Brexitnederlaag voor May

Ruim een maand nadat de Britse premier May de stemming over haar EU-exitdeal uitstelde uit angst voor een enorm verlies, was het dinsdag dan toch zover. De overeenkomst werd alsnog voorgelegd aan het Lagerhuis, en met het uitstel schoot de premier niets op: ze leed met 230 stemmen het grootste verlies uit de Britse geschiedenis. Juncker, Barnier, Rutte en de Ierse regering roepen het land op snel duidelijk te maken hoe het nu verder moet.

Met dat uitstel van december zou Theresa May de klok hebben willen laten doortikken, wat ze na de stemming ontkende. Volgens de huidige planning verlaat het land de EU op 29 maart om 11 uur 's avonds plaatselijke tijd, met of zonder deal. Met een latere stemming zouden tegenstanders uit angst voor een no-deal Brexit alsnog vóór stemmen, leek het idee, maar dit bleek ijdele hoop.

Eerst de amendementen. Eentje van Labour-veteraan Hilary Benn had May een uitweg kunnen bieden: die zou namelijk zowel de exitdeal als een no-deal afwijzen. Bij aanname was de hoofdstemming helemaal niet doorgegaan. Omdat veel rebellen in Mays Conservatieve Partij juist zo'n no-deal willen, werd verwacht dat minder Lagerhuisleden de deal op deze manier af zouden wijzen, met dus minder schade voor de premier. Benn trok de wijziging echter in omdat hij alsnog vond dat de steun voor de deal zelf moest worden gemeten.

Grenskwestie
Britse en EU vlagVoorzitter John Bercow wees een ander amendement van een Conservatieve Brexiteer af dat de rebellen over de streep kon trekken, namelijk een die de vangnetregeling voor de Ierse grens eenzijdig beperkt tot 2022. Deze regeling bindt de Britten aan EU-regels zolang de grenskwestie niet anders is opgelost, zoals bijvoorbeeld met een handelsdeal. Die grens moet openblijven volgens het Goede Vrijdag-vredesakkoord uit 1998, maar het vangnet roept weerstand op in Mays partij en is hoofdreden voor de Conservatieve tegenstemmen. Een andere Conservatieve wijziging dat de Britten het recht hebben het vangnet op te zeggen werd wel toegestaan, maar kreeg slechts een handvol stemmen.

Vorige week liet Bercow een cruciaal maar controversieel amendement van een Conservatieve Remainer toe: als May stemmingen over de deal verliest, moet ze na drie dagen met een nieuw plan komen en niet pas na drie weken. Hoewel normaliter de regering de agenda bepaalt, liet de speaker de wijziging toe omdat de regering het Lagerhuis anders buitenspel kan zetten door net zo lang met stemmingen te wachten tot er geen tijd meer is voor alternatieven.

Hoofdstemming
Voor de uiteindelijke hoofdstemming was de belangrijkste vraag niet óf May zou verliezen, maar met hoeveel. Bij een verlies van minder dan honderd stemmen kon ze proberen extra concessies bij de EU los te peuteren, en het voorstel in gewijzigde vorm opnieuw voorleggen. Maar vooraf was al duidelijk dat bij ieder verlies boven de honderd de kans evenredig toeneemt dat het parlement de macht grijpt en de regering buitenspel zet. Er zouden al voorbereidingen zijn om een groep voorzitters van parlementscommissies dan met de EU te laten onderhandelen. Of dit nu ook gebeurt moet worden afgewacht.

De alternatieven zijn onder meer een Canada-achtige handelsdeal, de zogeheten Noorwegen-plusoptie - waarbij het land in de Europese markt en douane-unie blijft, en een nieuw referendum. Naar verluidt is alleen voor de voorlaatste optie een meerderheid, maar de kritiek is dat de Britten dan rule takers worden en zelf niets meer in te brengen hebben. Met andere woorden, ze zouden dan beter gewoon in de EU kunnen blijven. Maar omdat van de Britse kiesdistricten circa tweederde in 2016 voor de Brexit stemden, zijn veel Lagerhuisleden huiverig om het daarover te hebben.

Update 20.50 uur: uitslag
De uitslag van de stemming was als volgt. Er waren 202 Lagerhuisleden voor en 432 tegen. Dat verlies van 230 stemmen is niet alleen meer dan tweemaal zo groot als wat eerder 'rampzalig' werd genoemd, maar tevens het grootste in de Britse parlementaire geschiedenis. Opvallend was de tegenstem van de DUP. Deze Noord-Ierse unionistische gedoogpartner had May nodig nadat ze in 2017 vervroegde verkiezingen uitschreef en haar meerderheid vergokte.

Normaal gesproken zou regering en/of premier onder zulke omstandigheden aftreden, maar dit zijn schijnbaar geen normale omstandigheden. May toonde zich na de stemming strijdlustig, ondanks dat Labourleider Jeremy Corbyn erop wees dat zo'n nederlaag sinds de jaren 20 niet is voorgekomen.

Brexit-flessenpostVolgens May moet het parlement links- of rechtsom de wil van het volk respecteren. Maar op dit moment lijkt niemand te weten hoe het in de praktijk verder moet. Wel is duidelijk dat oppositieleider Corbyn een motie van wantrouwen indient, maar de kans dat die het haalt is ondanks de meganederlaag klein. May zei te willen weten hoe het parlement de Brexit dan wél wil implementeren, een aanwijzing dat haar regering beseft dat het de controle aan het verliezen is.

Update 22.45 uur: reacties
Voorzitter van de Europese Commissie Jean-Claude Juncker, president van de Europese Raad Donald Tusk, EU-hoofdonderhandelaar Michel Barnier en premier Mark Rutte hebben op de nederlaag van May gereageerd.

Juncker zegt de uitslag te betreuren en waarschuwt dat de tijd nu bijna op is. Volgens Barnier is het nu aan de Britten om duidelijk te maken wat ze willen. Hij stelt ook dat de EU eensgezind en vastberaden is om tot een deal te komen.

Ook Rutte betreurt de uitslag, en zegt dat Nederland zich op alle scenario's voorbereidt. "Hoe nu verder is aan het VK", aldus de premier.

Maar Tusk verhult nauwelijks de suggestie dat de Brexit misschien maar beter kan worden afgeblazen. "Als een deal niet kan, en niemand wil 'geen deal', wie heeft dan uiteindelijk de moed te zeggen wat de enige positieve oplossing is?"

Update 23.50 uur: Ierland
De Ierse regering is teleurgesteld over het resultaat. "Dit zorgt voor meer onzekerheid over hoe het Verenigd Koninkrijk de EU verlaat", aldus een verklaring. Het risico op een chaotische Brexit neemt volgens Dublin toe, en het land gaat extra voorbereidingen in die richting treffen.

Ierse grensIronisch gezien is Ierland zowel de aanleiding voor deze uitslag als het grote slachtoffer bij een Brexit zonder deal. De enige nieuwe landgrens die de Brexit oplevert loopt immers dwars over dit eiland, met meer dan 250 overgangen. De vrees is dat zonder deal veel daarvan moeten worden gesloten, en bij de rest opnieuw bewaakte overgangen komen. Dat roept niet alleen nare herinneringen op aan de zogeheten Troubles van het einde van de vorige eeuw, met het geweld tussen pro-Britse unionisten en pro-Ierse republikeinen. Maar ook dat dit weer kan oplaaien.

"Het is niet te laat om deze uitkomst te vermijden en we roepen Groot-Brittannië op om snel uit de impasse te komen", aldus de verklaring van de Ieren.