Chaotische Brexit steeds waarschijnlijker

De kans dat het Verenigd Koninkrijk eind maart volgend jaar zonder deal de Europese Unie uitcrasht, wordt alsmaar groter. En de oorzaak is nogal stompzinnig: de vervroegde verkiezingen die Theresa May ruim een jaar geleden uitschreef. Ze dacht deze gemakkelijk te winnen maar vergokte haar meerderheid. Onder druk van de Noord-Ierse gedoogpartner DUP die May om die reden nodig heeft, sneuvelde deze week een overeenkomst met de EU om tot een deal te kunnen komen.

In december kwamen Groot-Brittannië en de EU een ontsnappingsclausule overeen die moet zorgen dat de grens tussen Noord-Ierland en de Ierse Republiek open blijft - een voorwaarde uit het Goede Vrijdag-vredesakkoord uit 1998. Indien het Verenigd Koninkrijk niet op een andere wijze kon zorgen dat die grens openblijft, zou Noord-Ierland de douaneregels van EU blijven volgen. Ierland zit immers in de EU.

Maar deze clausule impliceert een douanegrens in de Ierse Zee, en dus sputterde de DUP tegen. Deze pro-Britse unionisten vrezen dat dat een opstap naar een verenigd Ierland zou kunnen zijn. Unionisten en pro-Ierse republikeinen waren in de laatste decennia van de vorige eeuw in een bloedige strijd verwikkeld, waaraan pas met het Goede Vrijdagakkoord een eind kwam.

Onder druk van de DUP gaf Londen dus vervolgens toe dat er geen douanegrens in de Ierse Zee zou komen te liggen. Maar toen impliceerde de ontsnappingsclausule ineens dat het hele Verenigd Koninkrijk bij gebrek aan een beter plan EU-handelsregels zou blijven volgen.

Onvrede
Theresa May kwam eerder deze maand met haar kabinet inderdaad een plan overeen waarbij dit goeddeels het geval zou zijn, en waarmee Londen na twee jaar onenigheid eindelijk met een eenduidige positie naar Brussel zou kunnen komen. Alleen kwam ze het dus niet echt overeen, want Brexitminister David Davis en minister van Buitenlandse Zaken Boris Johnson stapten twee dagen later uit onvrede op.

Andere harde Brexiteers in het parlement eisten vervolgens aanpassingen aan haar plan. Een harde Brexiteer van de Labourpartij (een zeldzaamheid), de Noord-Ierse Kate Hoey, legde een amendement op tafel waardoor verschillende douaneregels voor verschillende Britse landsdelen bij wet verboden zouden zijn. Dit voorstel werd vervolgens aangenomen. Daarmee is een 'zachte Brexit' voor Noord-Ierland en een 'harde Brexit' voor de rest van het Verenigd Koninkrijk onmogelijk, óók nadat de DUP geen gedoogpartner meer is.

Theresa May onderstreepte dit vrijdag tijdens een bezoek aan de Noord-Ierse hoofdstad Belfast. Dat Noord-Ierland de EU-regels blijft volgen bij gebrek aan een ander plan is "onacceptabel voor welke Britse premier dan ook, en voor het Britse parlement", aldus May. Daarmee zette ze definitief een streep door de ontsnappingsclausule en zitten de onderhandelingen met de EU27 opnieuw klem.

Alternatief
Volgens May moet de EU nu maar met een alternatief plan komen. Maar de overige lidstaten, en met name Ierland, vinden dat de Brexit een probleem is dat door Groot-Brittannië is veroorzaakt, en stellen dat het de Britten zijn die met een oplossing moeten komen voor de Ierse grens.

Groot Brittannië heeft technologische oplossingen zoals nummerbordherkenning voorgesteld, plus een database met 'betrouwbare handelaren' die de grens probleemloos zouden moeten kunnen passeren.

Dublin ziet hier echter niets in, en wijst erop dat de uiterst kronkelige 500 kilometer lange grens meer dan 200 overgangen heeft. Ter vergelijking: aan de oostgrens van de Europese Unie zijn er minder dan 140 overgangen met niet-EU-landen. De economieën van Noord-Ierland en de Ierse Republiek zijn nauw met elkaar vervlochten, en talloze mensen gaan dagelijks de grens over voor hun werk. Er wordt gevreesd voor het oplaaien van de oude conflicten indien de grens opnieuw dichtgaat.

Leeghoofd
De Britse boulevardkrant The Sun gooide vrijdag alvast wat olie op het vuur. De Ierse premier Leo Varadkar werd op de voorpagina pontificaal voor leeghoofd uitgemaakt, met de bewering dat hij het luchtruim voor Britse vliegtuigen "uit wraak voor de Brexit" zou sluiten.

Maar Varadkar had er enkel op gewezen dat de Britten bij een chaotische Brexit niet alleen de EU uitcrashen, maar ook de Open Skies-overeenkomst tussen de EU en de VS. Met andere woorden, de Britse luchtvaart wordt net als andere vormen van handel geraakt als er geen deal komt.

EU-onderhandelaar Michel Barnier deed evenwel nog een poging om positief te blijven. Hij noemde "bepaalde onderdelen" van Theresa Mays plannen "zeer nuttig". Volgens hem openen die "de weg naar constructieve gesprekken". Maar hij waarschuwde alvast dat andere onderdelen de gezamelijke markt zouden kunnen verstoren. "Er is geen rechtvaardiging om extra lasten in de markt te creëren, alleen maar omdat het Verenigd Koninkrijk de unie wil verlaten", aldus Barnier.

De implicatie is dat May haar plannen nog verder zou moeten afzwakken, wat ze politiek vermoedelijk niet zal overleven. De EU27 beseffen dit ook, waardoor er mogelijk toch kan worden onderhandeld, maar de kans op succes wordt samen met de resterende tijd steeds kleiner.