May: steun me of geen Brexit

De Britse premier Theresa May waarschuwt Britse parlementsleden zondag in een ingezonden stuk in de Mail on Sunday: als haar Brexitplannen geen steun krijgen, komt de Brexit er wellicht in het geheel niet. De waarschuwing komt vlak nadat de Amerikaanse president Donald Trump haar plannen neersabelde, juist terwijl zogeheten harde Brexiteers plannen smeden om May af te zetten. Terwijl de tijd opraakt om nog een overeenkomst met de EU te bereiken, lijkt er nu een bizarre strijd te ontstaan tussen een chaotische exit zonder deal en geen Brexit.

De premier is niet van plan om ook maar een millimeter af te wijken van de kabinetsovereenkomst van vorige week vrijdag, waarmee eindelijk een eind leek te zijn gekomen aan het geruzie in haar partij over de richting van de Brexit. Maar het bleek geen echte overeenkomst omdat haar twee belangrijkste ministers, Boris Johnson en David Davis, twee dagen later opstapten omdat ze het er niet mee eens waren.

May stelt een redelijk zachte Brexit voor, waarbij er wel vrij verkeer is van goederen maar dat van personen wordt ingeperkt. Voor een fors deel van de Britse economie worden de EU-regels, zeer tegen de zin van de harde Brexiteers, nauwgezet gevolgd. Trump zei donderdag dat dit een vrijhandelsovereenkomst met de VS lastig zo niet onmogelijk maakt.

May zal dan ook moeten vechten voor de ruimte die de EU-regels nog overlaten om zelfstandig handelsovereenkomsten met andere landen zoals de VS te sluiten. Deze mogelijkheid is cruciaal voor de harde Brexiteers, en als May er niet in slaagt dit te waarborgen dan is haar positie zo goed als onhoudbaar. De EU-gezinden in haar partij zien er echter weinig heil in om dit na te streven omdat de handel richting de EU veel groter is dan die richting de VS.

Ten val
Brexit-gezinde Conservatieve politici proberen naar verluidt uiterlijk woensdag de benodigde 48 stemmen bijelkaar te krijgen om May ten val te brengen, en een harde Brexiteer als premier aan te stellen. Deze ontwikkeling heeft May genoopt tot een uiterste poging om steun voor haar plannen te verzekeren.

Volgens May is haar voorstel de enige optie die zowel op handel met de EU als met derden zoals de VS is toegespitst. Tegelijkertijd zou het de Britse soevereiniteit waarborgen, waarbij het land zelf beslist wie er binnenkomt. Met het afwijken hiervan verliest het Verenigd Koninkrijk "de prijs" van de Brexit uit het oog, schrijft ze, met als risico dat die in het geheel niet doorgaat.

Tweede referendum
Hoe dat laatste dan zou gebeuren laat May evenwel in het midden, maar verschillende Conservatieven waarschuwen al dat de partij in tweeën dreigt te worden gespleten. Als het kabinet dan valt en er komen nieuwe verkiezingen, dan kan een Conservatieve meerderheid wel worden vergeten en neemt de kans op een tweede EU-referendum toe. De vakbonden die Jeremy Corbyns Labourpartij steunen, staan de laatste tijd steeds meer open voor deze mogelijkheid.

Maar ook als May haar partij bijelkaar houdt en achter haar plannen krijgt, is het nog maar de vraag of de EU ermee akkoord kan gaan. En dat May het vrije verkeer van personen in wil perken is misschien niet eens het grootste probleem.

Het pijnpunt zit 'm in de grens tussen het Britse Noord-Ierland en de Ierse Republiek. Die moet volgens het Goede Vrijdag-vredesakkoord uit 1998 openblijven. Gegeven de Brexit is de enige logische mogelijkheid om dit te bereiken de volgende: de douane-grens moet in de Ierse Zee komen te liggen, waarbij Noord-Ierland in de douane-unie van de EU, en mogelijk ook in de interne markt blijft.

Onbespreekbaar
Maar dit is onbespreekbaar voor de Noord-Ierse DUP, Mays coalitiepartner nadat ze vorig jaar vervroegde verkiezingen uitriep en haar meerderheid vergokte. Zonder de steun van de DUP valt Mays regering, en daarom zit ze vast aan het idee om de grens met technologische middelen 'open' te houden, waar Ierland - en daarmee ook de rest van de EU - niets voor voelt.

Om het openhouden van de grens te garanderen kwamen het Verenigd Koninkrijk en de EU in december een soort ontsnappingsclausule overeen. Bij het uitblijven van andere oplossingen om de grens open te houden, garanderen de Britten dat Noord-Ierland en de Ierse Republiek zich aan dezelfde handelsregels houden. Maar omdat de DUP een grens in de Ierse Zee weigert, impliceert dit dat óók de rest van het Verenigd Koninkrijk zich aan dezelfde regels zal moeten houden.

Omdat Ierland een EU-lidstaat is laat het gevolg zich raden: dan houdt het hele Verenigd Koninkrijk zich dus aan EU-regels. En dat is ook een manier waarop de Brexit effectief niet door zou kunnen gaan.