De muziek speelt weer voor Europese stoelendans

De Europese leiders beginnen zaterdag aan ronde twee van de onderhandelingen over hoge Europese posten. De eerste ronde, half juli, leverde niets op. Er wordt gezocht naar een nieuwe leider van de Europese Raad en een nieuwe Hoge Commissaris voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid. Die posten worden nu ingevuld door respectievelijk de Belg Herman van Rompuy en de Britse Catherine Ashton.

Geschikte kandidaten vinden is ingewikkeld, omdat de Europese leiders voor deze posten en voor de rest van de Europese Commissie een evenwicht zoeken tussen grote en kleine landen, links en rechts, noord, zuid, oost en west en man en vrouw. In de kantlijn komt bovendien de verdeling van de commissarisposten aan de orde. Die posities worden gebruikt als wisselgeld.

Vorige maand werd de Luxemburgse christendemocraat Jean-Claude Juncker gekozen tot de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie. Dat betekent waarschijnlijk dat de andere grote politieke macht in Europa, die van de sociaaldemocraten, de voorzitter van de Europese Raad mag leveren.

Een van de grote kanshebbers voor het voorzitterschap van de Europese Raad is de Deense sociaaldemocratische premier Helen Thorning-Schmidt, hoewel ze niet uit een euroland komt en voor Frankrijk niet links genoeg is. De naam van Mark Rutte is ook wel eens gevallen. Hij heeft echter altijd ontkend belangstelling te hebben en voldoet bovendien aan geen van de zoekcriteria. Donderdagavond meldden bronnen in Warschau dat ook de Poolse premier Donald Tusk in beeld is voor de positie. Volgens bronnen in Brussel is Van Rompuy druk doende om bij leiders in de EU te informeren of zij met de benoeming van Tusk willen instemmen.

Als tegenhanger voor de christendemocraat Juncker moet de buitenlandcoördinator, die tevens de nummer 2 van de commissie is, van links komen. Op de vorige 'toppostentop' in juli schoof de Italiaanse premier Matteo Renzi zijn minister van buitenlandse zaken Federica Mogherini naar voren, maar dat mislukte. Ze geldt als vrij onervaren en, zeker voor de Polen en Balten, als te soft ten aanzien van Rusland. Toch wordt ze nog steeds als kanshebber getipt. Een alternatief is de huidige eurocommissaris voor humanitaire hulp Kristalina Georgieva: vrouw, Oost-Europees (uit Bulgarije), maar wel centrumrechts. Ook de Poolse christendemocratische buitenlandminister Radek Sikorski wordt getipt, maar die wordt weer gezien als te uitgesproken anti-Russisch.

De Nederlandse minister van buitenlandse zaken Frans Timmermans werd eveneens genoemd als opvolger voor Ashton, maar hij heeft donderdag nog aangegeven niet naar Europa te vertrekken omdat gezocht wordt naar een vrouw. Het lijkt er bovendien op dat Nederland probeert een hoge commissarispost te veroveren.

Iedere lidstaat mag een eurocommissaris leveren. Afgesproken is dat er namens Nederland een lid van de Partij voor de Arbeid wordt gestuurd. Minister Lilianne Ploumen van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking lijkt de beste papieren te hebben, bijvoorbeeld op handel. Ze maakt waarschijnlijk meer kans dan minister Jeroen Dijsselbloem van Financiën, die ook voorzitter is van de eurogroep.

Vooraf is het lastig vast te stellen welke kandidaten kans maken op welke posten. De lijst met namen van politici die genoemd worden is aanzienlijk langer dan de lijst met beschikbare posities. Bovendien kunnen landen dealtjes sluiten om hun droomkandidaat op een mooie post in de Europese Commissie te krijgen.

De Europese Raad is het orgaan waarin de Europese leiders met elkaar praten over de richting die de lidstaten op willen. Aan die vergaderingen nemen ook de voorzitter van de Europese Commissie en de Hoge Vertegenwoordiger van de Europese Commissie deel. De vergaderingen zijn ten minste vier keer per jaar.

De Europese Commissie functioneert als het uitvoerend orgaan van de Europese Unie, vergelijkbaar met het kabinet in Nederland. De Hoge Commissaris (of Hoge Vertegenwoordiger) voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid is een van de leden en speelt net als de voorzitter een prominente rol. Namens Nederland zit op dit moment Neelie Kroes in de commissie. Zij is een van de vijf vicevoorzitters en heeft als portefeuille digitale agenda.