FOK!toen en Nu: Nationale rouw in Nederland
23 juli 2014 is een dag die de geschiedenisboeken in zal gaan als een dag van nationale rouw in Nederland. Bij de tragedie met de Boeing 777 van Malaysia Airlines vielen afgelopen donderdag 298 doden, onder wie 193 Nederlanders. Aangezien rond 16.00 uur de stoffelijke resten van de slachtoffers op het vliegveld van Eindhoven aan zullen komen heeft premier Mark Rutte vandaag uitgeroepen tot dag van nationale rouw. Een bijzondere gebeurtenis aangezien dit fenomeen zich al bijna 52 jaar niet meer heeft voorgedaan. In deze speciale editie van FOK!toen en Nu gaan we pogen uit te leggen wat een dag van nationale rouw is en blikken we eveneens terug op een aantal nationale dagen van rouw uit het verleden.
MH17
Afgelopen donderdag werd Nederland rond een uur of 5 's middags opgeschrokken door de melding van een ingelast nieuwsbericht. Nu gebeurt dat niet zo vaak op de Nederlandse televisie en zodoende was het al direct duidelijk dat er iets verschrikkelijks was gebeurd. Een vliegtuig van Malaysia Airlines, op weg van Amsterdam naar Kuala Lumpur was in Oekraïne gecrasht. Hierbij waren 298 mensen om het leven gekomen, waaronder 193 Nederlanders. 298 mensen die dachten dat ze gewoon op reis zouden gaan maar aan wiens leven op 10 kilometer hoogte een gruwelijk einde kwam.
Om al deze slachtoffers te herdenken is vandaag uitgeroepen tot nationale dag van rouw. Radiostations van de publieke omroepen zullen de hele dag geen reclamespots laten horen en ook wordt er geen uitbundig vrolijke muziek gedraaid. Ook worden er op de radiozenders geen spelletjes gespeeld. Ook de Nederlandse tv-zenders zullen de hele dag geen commercials uitzenden en passen vandaag hun programmering aan vanwege de nationale dag van rouw. Ook de meeste regionale omroepen doen hier aan mee. Wanneer de vliegtuigen met de eerste slachtoffers landen in Eindhoven, schakelen alle tv- en radiozenders live over. Dat heeft de publieke omroep gisteravond bekendgemaakt.
De stoffelijke resten van de slachtoffers zullen door twee vliegtuigen opgehaald worden uit Oekraïne. De vliegtuigen vliegen naar Eindhoven, waar ze rond 16.00 uur worden verwacht. Na de landing wordt er één minuut stilte in acht genomen. In veel Nederlandse steden zal rond dezelfde tijd ook een herdenking van de slachtoffers plaatsvinden. Ook in het openbaar vervoer wordt er rekening gehouden met de dag van nationale rouw. Zo zullen alle voertuigen van Connexxion (4.000 taxi's, 2.000 bussen en alle treinen van de vervoerder) stilstaan.
Nadat de lichamen zijn aangekomen op Eindhoven Airport, worden ze naar de Korporaal Van Oudheusdenkazerne in Hilversum gebracht. Hiervoor worden de snelwegen A2 en A27 tijdens het passeren van de colonne afgesloten voor het overige verkeer. Het is voor burgers geen verplichting om aan deze dag van nationale rouw mee te doen, maar het wordt wel verwacht van het kabinet.
Uit de Leeuwarder Courant van 26 november 1890
Dagen van nationale rouw uit het verleden
Op 26 november 1890 kreeg Nederland voor het eerst te maken met een dag van nationale rouw. Drie dagen eerder was Zijne Majesteit Willem III op 73-jarige leeftijd overleden. Via de Staats-Courant werd bekendgemaakt dat er een hofrouwperiode zou volgen, bestaande uit 26 weken 'grooten' rouw, 10 weken 'halven' rouw en 3 weken 'lichten' rouw. Deze hofrouw gold voor zowel leden van het koninklijk gezin als een ieder die in dienst van het koninklijk huis was en kende een aantal officiële regels. Zo diende iedereen zich tijdens de rouwperiodes te houden aan bepaalde kledingvoorschriften:
Grote rouw:
Heren: Zwarte kledingstukken, rouwband om de hoed tot op 2 centimeter van de bovenrand, zwarte schoenen. Heren in militaire dienst dragen hun kostuum met om de linkerarm een rouwband van 6 centimeter breed, die 2 centimeter onder de epaulet wordt gedragen, voorzien van een rosette. Ook draagt men witte handschoenen.
Dames: Zwarte wollen stoffen zonder garnituren, zwarte handschoenen, zwarte sieraden en een zwarte waaier.
Halve rouw:
Heren: Zwarte kledingstukken, loodkleurige of grijze handschoenen, rouwband om de hoed tot op de helft van de hoogte. Heren in civiele dienst mogen inplaats van zwart ook een blauw kostuum dragen, mits versierd met uniformknopen. Verdere franje moest worden verwijderd.
Dames: Zwarte kleding (fluwelen stoffen waren toegestaan), loodkleurige of grijze handschoenen, sieraden en waaiers.
Lichte rouw:
Heren: Zwart rokkostuum in combinatie met zwarte, grijze en/of witte kledingstukken.
Dames: Zwarte, grijze en/of witte kleding, zonder kleurige sieraden.
Uit het Nieuwsblad van het Noorden van 28 maart 1934
Koningin Emma
In 1934 kende Nederland 2 dagen van nationale rouw. De eerste keer was op 27 maart van dat jaar toen het stoffelijk overschot van de Koningin werd bijgezet in de grafkelder van de Oranjes in de Nieuwe Kerk te Delft. Koningin Emma, de eerste vrouwelijke regent die aanwezig was geweest bij de uitvaart van haar echtgenoot Koning Willem III, overleed op 20 maart 1934 op 75-jarige leeftijd aan de gevolgen van een longontsteking. Vlaggen op overheidsgebouwen werden halfstok gehangen en eventuele feestelijkheden op die dagen werden in het hele land en bijbehorende koloniën afgelast.
Uit het Nieuwsblad van het Noorden van 5 juli 1934
Op 11 juli 1934 kreeg Nederland nogmaals te maken met een dag van nationale rouw. Op 3 juli 1934 was Zijne Koninklijke hoogheid Prins Hendrik (van Mecklenburg-Schwerin) op 58-jarige leeftijd overleden aan de gevolgen van een hartstilstand. Op 11 juli 1934 werd Hendrik in het wit bijgezet in de Grafkelder van Oranje-Nassau in de Nieuwe Kerk te Delft. Op alle overheidsgebouwen hingen de vlaggen weer halfstok.
Uit de Leeuwarder Courant van 11 februari 1953
De watersnoodramp van 1953
In de nacht van zaterdag 31 januari op zondag 1 februari 1953 werd Nederland getroffen door de watersnoodramp. Een zware stormvloed in combinatie met springtij zorgde voor een fikse overstroming waarbij 1836 landgenoten om het leven zouden komen. Amusementsprogramma's op de nationale radio en televisie, zoals de Bonte Dinsdagavondtrein, werden afgelast en in plaats daarvan werd er gepaste lichte muziek gedraaid. In Limburg werd op veel plaatsen geen carnaval gevierd, al moest daar in sommige steden wel eerst een verbod worden uitgevaardigd. De kerkelijke leiding ging echter nog een stapje verder en verbood haar volgelingen om in het buitenland carnaval te gaan vieren. In Brabant gebruikte men gelukkig wel hun verstand en liet de carnavalsfeestelijkheden gewoon doorgaan. Met behulp van carnavalspotten werd een behoorlijk geldbedrag ingezameld waarmee de nabestaanden van de ramp konden worden geholpen.
Uit het Nieuwsblad van het Noorden van 9 februari 1953
De treinramp bij Harmelen
Ook in 1962 kende Nederland een tweetal dagen van nationale rouw. Op maandag 8 januari 1962 om 09.19 uur vond nabij het Utrechtse dorp Harmelen een botsing plaats tussen twee treinen. Bij de botsing tussen de twee reizigerstreinen vielen 93 doden en 52 gewonden, waarmee dit de grootste treinramp uit de geschiedenis van de spoorwegen in Nederland werd tot op heden.
Uit de Leeuwarder Courant van 28 november 1962
Op 8 december 1962 volgde er na het overlijden van Koningin Wilhelmina nogmaals een dag van nationale rouw. Vlaggen werden halfstok gehangen op rijks- en stationsgebouwen en er werd een dag van nationale rouw afgekondigd. Theater- en bioscoopvoorstellingen en sportwedstrijden werden afgelast en in openbare gelegenheden mocht alleen op gepaste wijze muziek van de publieke omroepen worden afgespeeld. Nederland was in shock en men moest verplicht rouwen, al had dat van Koningin Wilhelmina niet gehoeven. De vorstin zag in haar overlijden niet meer dan een 'ingang tot het eeuwige leven'.
Uit de Leeuwarder Courant van 29 november 1962
Van de Bijlmerramp tot 9-11
Vanaf 1962 kende Nederland geen officiële dagen van nationale rouw meer. Wel waren er een aantal gebeurtenissen waarbij in heel Nederland de vlag halfstok werd gehangen. Zo gingen in 1977 veel vlaggen halfstok na de ramp in Tenerife en werd op 11 oktober 1992 de ramp met het Boeing 747-258F toestel van El-Al op de flats Groeneveen en Klein-Kruitberg in de Amsterdamse Bijlmermeer op gepaste wijze herdacht. Bij dit ongeluk kwamen minstens 43 mensen om het leven. Omdat er in de flats ook veel illegalen woonden is het exacte aantal doden nimmer bekend geworden. Jaarlijks wordt er nog een herdenking gehouden bij 'de boom die alles zag'.
Uit de Leeuwarder Courant van 12 oktober 1992
Op 14 september 2001 werd in de hele Europese Unie een dag van rouw ingesteld voor de slachtoffers van de aanslagen in de Verenigde Staten op 11 september. Alle Europeanen werd gevraagd om om twaalf uur drie minuten stilte in acht te nemen.
Dodenherdenking
Sinds 1946 vindt op 4 mei dodenherdenking plaats. Deze gedenkdag, die in 1961 werd uitgeroepen tot een dag waarop men iedereen herdenkt die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld is omgekomen sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in oorlogssituaties en bij vredesoperaties, kan men eigenlijk ook bekijken als een soort van dag van nationale rouw. Vlaggen hangen halfstok en op radio en tv zijn aangepaste programma's te horen en te zien. Toch zag men er vanaf om deze dag als nationale dag van rouw aan te duiden, omdat men met dergelijke tradities de individuele grondrechten van mensen niet wilde schenden. Je zal toch maar eens last hebben van twee minuten stilte.
