Interview: vuurwerk-imker Jan Bos

Toen imker Jan Bos na twee weken vakantie op de eilanden terugkwam in Bilthoven, bezocht hij snel zijn bijenkasten. Daar bleken jongeren in de vliegopeningen van vier kasten vuurpijlen te hebben gestoken. Na aangifte kwam er een AD-bericht, dat ook door FOK.nl werd herschreven.

Een verbijsterde Bos gaf aan: "Abnormaal dat mensen zoiets doen. En het gaat al zo slecht met de bijen." FOK.nl besloot hem te benaderen voor een interview, waarop hij vriendelijk ja zei en onze vragen van deskundig antwoord voorzag. Hoewel de 62-jarige Bos vermoedens heeft wie de daders waren, kan de politie ondertussen vooralsnog niets voor hem betekenen: "Dan moet u het echt zelf gezien hebben." 

Inmiddels is er een inzamelingsactie gestart om Bos aan een camerasysteem te helpen: FOK! de bloemetjes en de bijtjes.  

Bijenkasten (en korf) van Bos
Klik op de foto's om ze te vergroten, bijschriften te lezen en ze door te bladeren.

Het interview 
FOK.nl: Wat gebeurde er precies rond Nieuwjaar? U kwam terug van vakantie?
Imker Bos: Dat klopt, ik kwam op maandag terug van vakantie en twee dagen later [acht januari, red.] ging ik eens bij de bijen kijken in Zeist. Er staken vuurpijlen uit de vliegopeningen en die waren aangestoken geweest, want ik zag de schroeiplekken. Niet zo mooi. Ik heb toen wat foto's genomen en ben naar de politie geweest. Het gebeurt geregeld dat er stukken hout of stenen in de bijenstal liggen, er wordt dus wel eens wat meer naartoe gegooid, maar ik dacht: ik zal nu maar eens aangifte doen, want ik begin het een beetje zat te worden. 

Bijenkast met schroeiplekkenVuurwerkschade.

U hoopt dat er met die aangifte een bepaald signaal wordt afgegeven?
Ja, inderdaad.

Heeft u sindsdien al iets van de politie vernomen?
Nee, daar heb ik verder niks van gehoord. Ik ben er wel een keer geweest omdat ik [ze] een kant op wilde [sturen], waarvan ik wist dat ze erbij betrokken zijn geweest. Er werd mij verteld dat om het echt te bewijzen, je moet zíen dat ze de vuurpijlen in de kast douwen en aansteken. Maar zo is 't natuurlijk niet geweest. Het waren mensen die er niet zo ver vanaf wonen, jonge mensen, kinderen.

Kijk, vroeger deden we ook kwajongensdingen maar zúlke dingen, daar dacht je eigenlijk niet aan. Dat deed je nooit. Ik was nieuwsgierig wat hen er nou toe aanzet om d'r vuurpijlen in te duwen. Ik vond het heel raar.

Overweegt u het komende jaar thuis te blijven?
Ik zit er meer over te denken om camera's op te hangen, maar da's ook allemaal niet zo eenvoudig en mijn vrouw wil ook weleens op vakantie. We gaan al om het hoogseizoen heen omdat ik druk met de bijen ben, dan kan ik er niet tegenin gaan van: 'We gaan helemaal niet.'

FOK.nl roept hierbij lezers op die kennis hebben van het aanbrengen van een (goedkoop) surveillancesysteem met bijvoorbeeld webcams en die wel eens in de omgeving van Utrecht zijn, om zich te melden via de reacties, een pm aan superworm of een mailtje aan frontpage@fok.nl! Je zou met je expertise een imker enorm gelukkig kunnen maken. 

Beschadigde bijenkast
Bijenkasten met vuurwerkschade

Enkele jaren geleden werden er bijenkasten in de sloot gegooid nabij het KNMI-gebouw?
Ja, dat klopt. Toen heb ik aangifte gedaan en er verder ook niks meer over gehoord. Ik heb gedeeltes van mijn kasten honderd meter verder in de stroming opgevist. Eén hoek van een bijenkast was nog boven water en daar waren de bijen naartoe gekropen. Dat was heel opmerkelijk. Die heb ik er toen uitgehaald en die bijen heb ik weer bij andere bijen gedaan, want het was in het voorjaar. Maar ze hadden al gebroed voor de jonge bijen en dat moet altijd op 37, 38 graden blijven. Maar dat koelt dan af en is allemaal dood. Ik heb ze dus geprobeerd te redden, maar inderdaad waren ze in de sloot gegooid.
 
Of de bijen het overleefd hebben, moet in de lente blijken?
De volken kan ik inderdaad niet openmaken want dan gaan de bijen sowieso dood, dus ik zie in het voorjaar wel of ze nog leven. Vroeger had je een uitval van tien procent, tegenwoordig is het wel eens 20 of 25 procent door bestrijdingsmiddelen, of er zit zomaar een mijtje in, die je dan probeert te bestrijden. Het is moeilijk te zeggen: ik weet welke kasten het zijn en moet nog maar zien of ze het overleefd hebben of niet [en of dat door vuurwerk of andere zaken komt].

Als de vandalen gepakt zouden zijn en u mocht uitleggen waarom ze het niet meer moeten doen, wat zou u dan zeggen?
Dan zou ik ze vertellen dat de bijen belangrijk zijn voor de bestuiving, voor het fruit, voor zaadveredeling, waar heel veel volken voor worden gebruikt. Het zijn levende dieren en heel 't jaar zijn we ermee bezig. Het is echt een hobby, maar ik vind het wel belangrijk. Ik kan niet begrijpen dat ze dat doen en wie wel?

Daarnaast is het ook gewoon privébezit?
Ja, de kosten... zo'n kast kost 300 tot 350 euro, dan moet het volk erin, en voordat je opgestart bent zit je aan veel geld. Als je een stuk of 20 volken opzet loopt dat wel in de papieren.

Bijenkast vol bijen; foto Jan Bos
Bos: "Bijenkast vol met bijen."

Hoe gaat het met de bijensterfte in Nederland?
Een jaar of vijftien, twintig geleden was de sterfte hooguit tien procent. Nu heb je vaak 20 tot 25 procent en soms meer. Ik ken een imker die koninginnen kweekt en die ik daar koop. Hij had 68 volken, maar een jaar of vijf, zes geleden waren er daar plotseling 60 van dood. Hij kweekt ook koninginnen en dus haal ik daar soms koninginnen, maar hij is er echt elke dag mee bezig en voert de bijen goed bij. Het komt door allerlei verschillende dingen, zoals bestrijdingsmiddelen. De nieuwe EU-regels verbieden maar een paar van de misschien wel 500 bestrijdingsmiddelen die een rol kunnen spelen, maar alle beetjes helpen.

Bijvoeren?
Bijen halen 's zomers nectar, maar als het een zomer is waarin het veel regent net in die tijd dat ze ontzettend veel honing kunnen ophalen, dan halen ze minder nectar binnen en hebben ze niet genoeg om te overleven. Als imkers geven we een kilootje of dertien, veertien suiker [per bijenkast, per jaar] bij. Ook laten we per volk minstens een kilo of negen aan honing achter in de kast. Je haalt honing uit de kasten die ze eigenlijk nodig hebben als voedingsstof, dus moet je ze bijvoeren met suiker. Ze kunnen daar dan de hele winter op teren.

U heeft ook een ongediertebestrijdingsbedrijf. Wordt u weleens gevraagd bijen te verdelgen?
Ja. Ik ben eigenlijk bestrijder geworden omdat ik wel eens werd gevraagd door mensen die ergens een zwerm hadden hangen, om het weg te komen halen. Het zit in de schuur, zeiden ze dan. Dan ging ik kijken, was het een wespennest. Die haalde ik dan voor die mensen weg en toen ben ik een cursus dierplaagbestrijder gaan volgen en nu ben ik [al tien jaar] echt professioneel dierplaagbestrijder.

Bijennest in een boom (25.000 bijen)
Bos: "Dit is een bijenzwerm in een boom die ik zelf geschept heb. Het zijn wel 25.000 bijen! Hij hing nogal hoog dus het lukte de eerste keer niet om 'm te scheppen." 

Maar als ik bijen of hommels tegenkom, probeer ik die altijd te vangen. Het zijn ook beschermde dieren dus uitroeien mag niet. Een bijenzwerm doe ik dan in een mandje, dan laat ik ze door de dag heen allemaal aanvliegen en neem ik ze 's avonds mee. Dan heb ik een nieuw volk. En de hommels: bij een boer zaten ze een keer in een nest in een baal hooi [zie foto hieronder] en de boer was al een paar keer gestoken en was het zat. Toen heb ik 'm in een zak gedaan en in z'n geheel meegenomen. Ik zet ze dan vaak bij de bijen neer, zo kan ik nog even volgen hoe het verder gaat.

Het desbetreffende hommelnest, foto BosHommelnest uit de hooibaal

Zo zijn er ook vogelkastjes waar in plaats van een vogel een hommelkoningin huist. Vaak als mensen bellen voor wespen in vogelhuisjes, zijn het hommels. 's Avonds laat haal ik het huisje dan op, maak ik 'm dicht en plaats ik 'm meer dan drie, vier kilometer verderop. Blijf je binnen die straal, dan vinden bijen en hommels de weg weer terug naar het oude nest en gaan ze daar gewoon weer verder. Dus ik rijd dan minstens vier kilometer en hang 'm weer ergens op, of ik doe 'm in m'n kas. Ik heb een kas met 's zomers tomaten erin, daar hangt er ook één. [Zie hieronder.] Dan kunnen ze de tomaten bestuiven en hou ik ze tegelijkertijd in leven. 

Bos' kas met bijenkast
Bos' kas met bijenkast

Van Bos' website
Van Bos' website

Veel mensen vinden bijen prima, maar hebben een hekel aan wespen. Is dat terecht?
Nee! Wespen zijn goede opruimers, het zijn echte lijkenpikkers. Terwijl bijen vooral nectar en stuifmeel nodig hebben om te overleven, overleven wespen voor het overgrote deel op insectenlijkjes. Ze ruimen veel dode vliegen, muggen en van alles op. Als we geen wespen hadden, werd het echt een zooitje. Ze zijn heel erg nuttig.

Wespennest; foto Jan Bos
Bos: "Wespennest boven een verlaagd plafond in een school."

Bos: "Wespennest achter een goot."Bos: "Wespennest achter een goot." 

Een soort vuilnismannen der natuur?
Zo zou je het kunnen zeggen, ja. Als een boer achter in het land met zijn grasmaaier over een wespennest rijdt of in de hooischuur een nest heeft zitten, mij belt en zegt, ze moeten dood, dan praat ik met hem en vraag dan: wanneer kom je daar wéér? Over zes, zeven weken zijn de wespen onderhand al weg en dan heb je er geen last meer van. Zitten ze in een gebouw of bij hout, dan eten ze door het hout heen en dan haal ik ze meestal wel weg. Maar zit-ie ergens achteraf, dan denk ik: niet alles hoeft dood en hij zit eigenlijk best daar.

U probeert het kortom voor de dieren zo goed mogelijk af te handelen?
Ja, niet alles hoeft dood, natuurlijk. Zoals wespen, hommels – ik probeer zoveel mogelijk oplossingen te vinden om ze weer goed uit te zetten.

Schuif met bijen
"Raam met (ongeboren) broedbijen en bovenin wat honing en nectar."
Vol raam vóór het (honing)slingeren
"Vol raam vóór het (honing)slingeren."
"De honingslinger waar de volle honingramen in gaan."
"De honingslinger waar de volle honingramen in gaan." 

Een volkswijsheid over imkers is dat ze vaak roken omdat het de bijen weghoudt. Is dat zo en rookt u?
Nou, ik rook niet, maar als ik met de bijen bezig ben heb ik een pijp of een beroker met karton of stro erin. Voornamelijk als ik het dak en de dekplank eraf haal, geef ik ze een beetje rook. Dan voelen de bijen zich een beetje bedreigd en zuigen ze hun honingbuis vol met nectar. Als ze nectar opgezogen hebben kunnen ze het achterlijf moeilijker krommen om te steken. Zo blijven ze vrij rustig. Al heb ik een heel rustige soort bijen.

U heeft er dus invloed op of u rustige of boze bijen houdt?
Ja. Ik noteer altijd op kastkaarten hoe ze zijn. Als ze steeds om me heen zitten en vervelend zijn, noteer ik dat. En als het dan een keer of drie gebeurt wissel ik de koningin om, dan slaat het volk helemaal om en wordt-ie weer rustig. Dan haal ik de oude eruit, en doe ik een nieuwe, gekweekte of gekochte koningin erin. Zodra de oude bijen dood zijn komen er weer nieuwe uit de nieuwe koningin en is het volk weer rustig. 

Je kunt koninginnen dus moeiteloos omwisselen?
Als de koningin geboren wordt is ze nog onbevrucht. Een week later vliegt ze de lucht in, waar ze wordt bevrucht door meerdere mannetjes. Na een paar dagen is ze klaar en dan heeft ze in principe sperma genoeg om voor vier of vijf jaar achter elkaar eitjes te leggen. Ik weet niet door wat voor mannetjes ze gedekt is, en daar kunnen weleens een paar agressieve tussen zitten. Dat sperma wordt opgeslagen in laagjes, en als de laagjes worden gebruikt, worden ze bijvoorbeeld na twee jaar zachtaardig te zijn geweest, plotseling fanatieker. Dat kan dan komen door het sperma van een agressieve dar, ofwel mannetjesbij. Dan haal ik de koningin eruit en stop ik er een nieuwe in, die ik heb gekweekt van een zachtaardig volk. In de zomer leven bijen maar een week of vijf, zes, dus als ze dan dood zijn is het volk helemaal rustig.

Verschroeide bijenkast

Ziet u liever een koning of koningin aan het hoofd van het land?
(lacht) Dat maakt me niet zo veel uit, maar bij bijen een koningin natuurlijk. (Grapt:) Ik heb ook nog nooit een koning gezien.

Heeft u naast imker-zijn ook nog andere hobby's?
Ik heb een grote volkstuin met een kas erop, waar ik mijn groente zelf kweek. Ja, wat nog meer? Ik vind paarden wel leuk, ik wandel graag. Dat is 't wel.

Laatste vraag: als u één advies kon meegeven aan een grote groep mensen, wat zou dat dan zijn?
Wees zuinig op de natuur. Ga bij een vereniging, bijvoorbeeld bij imkers. Al ga je er alleen heen, dan leer je al wat meer over hoe het in elkaar steekt. De oude imkers sterven uit en de jongeren zitten toch liever achter de computer dan dat ze imkers worden. Al kwamen er afgelopen jaar duizend imkers bij, die de cursus hebben gevolgd. [Volgens Wikipedia op een totaal van 8000, red.] De afgelopen jaren trekt het gelukkig weer wat aan.

Zou de recente aandacht voor bijensterfte daarbij kunnen hebben geholpen?
Dat is goed mogelijk maar kan je nooit met zekerheid zeggen.

"Zwerm klaar voor vervoer."
"Zwerm klaar voor vervoer." 

Ik wil u ten slotte hartelijk danken voor dit interview.
Okay, nou, toe maar! Graag gedaan!

Dank aan de heer Bos voor het toesturen van de foto's in dit artikel.