'Huh' blijkt universeel
Het gebrabbel van Chinezen en Afrikanen is voor ons volledig onbegrijpelijk, en andersom. Lange tijd dachten taalkundigen dat dat inderdaad zo is. Maar een groep onderzoekers van het Max Planck-Instituut voor Psycholinguïstiek heeft nu een woord ontdekt dat wel degelijk universeel lijkt te zijn.
Om te begrijpen waarom dat opvallend is, moet je de zogenaamde arbitrariteit van het taalteken in het oog houden. Er is bij de meeste woorden geen verband tussen de vorm van het woord en wat het woord betekent: de klank 'zon' heeft geen inherente band met die grote vuurbal in de hemel, maar is volledig willekeurig.
De enige woorden die daarop een uitzondering vormen, zijn onomatopeeën, oftewel de klanknabootsingen: 'boem' doet het geluid na dat een knal voortbrengt en 'kakelen' is gebaseerd op het geluid dat een kip maakt. Overigens zijn zelfs die woorden niet gelijk in alle talen: een Nederlandse hond zegt bijvoorbeeld 'woef', terwijl een Engelse hond 'bark', en een in een Romaanse taal opgevoede hond 'bau' zegt.
De onderzoekers hebben nu één klank ontdekt die in alle onderzochte talen hetzelfde betekent: "huh". Sommigen van jullie zullen misschien zeggen dat dat geen woord is, maar dat argument hebben de onderzoekers al ondervangen. Ze ontdekten dat de klank, hoewel die in alle talen héél sterk op elkaar lijkt, toch op een systematische wijze lichtjes verschilt van taal tot taal.
Om de gelijkenis te verklaren, lenen de onderzoekers de term 'convergente evolutie' uit de biologie. Die term houdt in dat wezens die in dezelfde omstandigheden leven, soms dezelfde eigenschappen ontwikkelen. Denk bijvoorbeeld aan de haai en de dolfijn, die een heel andere afkomst hebben maar er ongeveer hetzelfde uitzien omdat ze dezelfde leefomgeving hebben.
Iets gelijkaardigs is volgens de onderzoekers gebeurd met 'huh'. De omstandigheden waarin de term gebruikt moet worden is in alle talen zodanig gelijkaardig, dat de term in alle talen naar dezelfde klank is toegegroeid. Het is de eerste keer dat dit geobserveerd is, en de theorie is allerminst onomstreden.
Een kaart met alle bekeken talen die (een variant van) 'huh' kennen. Talen 1 tot en met 10 werden in detail onderzocht:
1) Cayapa ʔaː 2) IJslands ha 3) Spaans e 4) Siwu ãː 5) Nederlands hɜ
6) Italiaans ɛː 7) Russisch aː 8) Laotiaans hãː 9) Mandarijns ãː 10) Murrinh-Patha aː
11) Ekoka !Kung hɛ 12) Sjintang hã 13) Duna ɛ̃: 14) Engels hã 15) Frans ɛ̃
16) Hongaars hm/ha 17) Kri ha: 18) Tzeltal hai 19) Yele ɛ̃ 20) Yurakaré æ
21) Lahu hãi 22) Tai Lü hy̌/há 23) Japans e 24) Koreaans e 25) Duits hɛ̃
26) Noors hæ 27) Herero e 28) kongo e 29) Tzotzil e 30) Bequia Creools ha:
31) Zapoteeks aj.
