FOK!toen: Grand Theft Auto

GTA V verbreekt op dit moment alle records. Naast dat het de duurste game was blijkt het nu ook de snelstverkopende game te zijn. Het vijfde GTA-deel bracht binnen drie dagen een miljard dollar binnen, en wordt door vrijwel alle recensisten beloond met de perfecte score. Waar begon dit waanzinnige succes? We gaan zestien jaar terug de tijd in, naar 1997.

Grand Theft Auto

'Grand Theft Auto is a game intended for a mature audience. If you are either underage or of a sensitive disposition, then this game is not for you', waarschuwde DMA Design zestien jaar geleden. De studio die nu bekendstaat als Rockstar North had een revolutionaire stap gezet met het ontwikkelen van Grand Theft Auto, en besefte dat zelf maar al te goed. Velen zullen van het principe van GTA op de hoogte zijn, maar alsnog: in GTA is het je doel om als crimineel zoveel mogelijk missies te voltooien. Een keurige omschrijving, aangezien het doel eigenlijk is om alles met een kloppend hart te elimineren. Mensen overrijden, wurgen of simpelweg doodschieten behoren tot de normaalste zaken. Dat was toen op zich niets nieuws, ware het niet dat je deze keer geen James Bond, militair of iemand anders met license to kill was. Spelers doken in de huid van een crimineel in een grote stad, iets veel realistischer dan aliens neerknallen in een Tweede Wereldoorlog-setting. 

Hoewel een miljard dollar in drie dagen de natte droom van menig bedrijf is, heeft de serie aan een zijden draadje gehangen. Volgens Gary Penn, een van de ontwikkelaars, hadden ze het oorspronkelijke spel bijna geschrapt. "It was awful", verklaarde hij. Race'N'Chase, zoals Grand Theft Auto zou gaan heten, zat vol met bugs en werkte niet zoals de ontwikkelaars verwacht hadden. De intelligentie van de politie lag zo laag dat het spel simpelweg onspeelbaar was - tot op een moment de politie bewust werd. Penn vermoedde dat het een bug was die de politie ervan had weerhouden op te treden, aangezien ze opeens deden wat ze moesten doen. "Oh my God, the police are psycho - they're trying to ram me off the road", klonk het verbaasd in de ontwikkelstudio. Vanaf dat moment was het tij gekeerd. Een politie die haar best doet je te arresteren en de adrenaline die door je lijf giert tijdens een ontsnapping bleken de perfecte ingrediënten te zijn. DMA Design ging door met de ontwikkeling en uiteindelijk lag in oktober 1997 Grand Theft Auto voor pc in de winkels. Het was nog niet GTA zoals nu. Het spel was opgebouwd uit levels, die voltooid konden worden door punten te verzamelen. Missies bestonden vooral uit auto's stelen en de politie dwars zitten. Bovendien was het spel niet in 3D en keek je van bovenaf de wereld in. De kern was echter al wél GTA pur sang: een open omgeving waar je vrij was te doen wat je zelf wilde, en waarin je beloond werd voor criminele acties. Je rijdt in een politiewagen over onschuldige voorbijgangers? Het spel verdubbelt je punten. Je schiet een x aantal personen dood tijdens je missie? Top, bonuspunten! 

Critici toentertijd waren er nog niet zo van gecharmeerd. Grand Theft Auto ontving magere voldoendes. Er werd niet een concreet nadeel genoemd, het spel was gewoon 'niet leuk genoeg'. Desondanks bracht DMA Design twee London-uitbreidingspakketten uit en portte GTA naar de PlayStation One en Gameboy Color (in uitgeklede versie). Twee jaar later kwam Grand Theft Auto 2 uit maar ook dat spel werd niet onthaald zoals DMA hoopte. Toch gaven ze de moed niet op en kwam in 2001 eindelijk het succes waarnaar ze vier jaar hadden toegewerkt: GTA III werd een hit. Het luidde het begin in van GTA zoals we de serie nu kennen. De wereld werd 3D, de gameplay realistischer en Liberty City liet voor het eerst in volle glorie haar gezicht zien. Daarnaast werden het huidige logo en boxart met GTA III geïntroduceerd. De game zelf kreeg gemiddeld een 9,5 als cijfer en vele awards, zoals "Game van het jaar", "Meest innovatieve game" en "Beste PlayStation 2-game". 'A luscious, sprawling epic of a game and one of the most complete experiences I have ever encountered. If this is what I've waited a year to see on my PS2, then I would have waited ten. Magnificent', aldus Eurogamer. GTA III werd het meestverkochte spel van 2001 in de Verenigde Staten. 

Met GTA III maakte de wereld kennis met een onwaarschijnlijk gewelddadig en seksueel getint spel. Opa's en oma's die het spel cadeau gaven aan hun kleinkinderen werden even later lachend in het spel doodgeschoten. Prostituees konden verkracht worden en werden vervolgens vermoord om hen van hun geld te bestelen. De scheidingslijn tussen de gamewereld en realiteit werd angstaanjagend klein, meenden zowel moeders als politici. Winkelketen Wal-Mart begon met het controleren van identiteitsbewijzen om te zorgen dat niemand onder de zeventien GTA III kon kopen. Australië ging nog een stapje verder en blokkeerde de verkoop van het spel. Wegens het gebrek aan een 18+-waardering (de Australische PEGI deelde waarderingen uit die niet hoger gingen dan 15 jaar of ouder) werd er een gecensureerde versie uitgebracht. Tot slot kreeg Rockstar nog een handjevol rechtzaken naar zijn richting geslingerd. Want tsja, Amerika blijft Amerika.

De rest van de geschiedenis behoort tot ons collectief geheugen. Vice City Stories, San Andreas, ik ga er eigenlijk vanuit dat iedereen er wel een keertje aan heeft gesnuffeld. GTA werd een van de meest succesvolle series in de geschiedenis van videogames. Naar elk GTA-spel werd halsreikend uitgekeken. Het meest actuele bewijs daarvan konden we afgelopen weken aanschouwen. Misschien zelfs wel van genieten. GTA V komt net als zijn voorgangers in de kast te staan als het spel waarin je eigenlijk altijd wel zin hebt. In je eentje missies volbrengen, met vrienden omstebeurt doodgaan, of aan je ouders laten zien waar die hele hype nou om gaat. Dit hadden ze zestien jaar geleden nooit durven te hopen. En waar hebben we het eigenlijk aan te danken? Aan politie die plotseling bewust werd. SIRE zou het moeten gebruiken in haar volgende campagne: 'en daarom is de politie je beste vriend'.