FBI maakt fouten in terreurprofiel
Op de lijst van de meest gezochte terroristen van de FBI staat een gedateerde zwart-witfoto van een man die in verband wordt gebracht met de bomaanslagen op Amerikaanse ambassades in Tanzania en Kenia in 1998. Het gaat om Saif al-Adel staat in grote rode letters boven de foto te lezen, alias Muhammad Ibrahim Makkawi. Er is echter een probleem: het gaat om twee verschillende personen, zeggen mensen bij de inlichtingendiensten en kennissen van Al-Adel en Makkawi.
Na de terreuraanslagen in de Verenigde Staten van september 2001 openden journalisten de jacht op meer informatie over Al-Adel, die vanwege zijn strategische militaire inzicht de derde man van Al-Qaida zou zijn. Het spoor ging van Europa naar Egypte en van Afghanistan naar Pakistan en Iran. Na het verkrijgen van nieuwe informatie werd de conclusie getrokken dat de FBI zich waarschijnlijk heeft vergist en dat het profiel van Al-Adel in feite bestaat uit de identiteiten van twee personen.
Ondanks herhaalde verzoeken weigert de FBI te reageren op de kwestie. De originele documenten zijn bovendien vergrendeld voor het publiek, zodat het onmogelijk is om te achterhalen waar de FBI zijn bewijsmateriaal heeft verzameld.
Je kunt je afvragen of het de moeite is je druk te maken over het voorval. Een van de twee personen is een jihadist met een losgeld van vijf miljoen dollar op zijn hoofd; de andere is een voormalige jihadist die een grote criticus van Al-Qaida is geworden.
De zaak plaatst echter vraagtekens bij de werkwijze van inlichtingendiensten, met name bij die van de FBI. Hoe betrouwbaar zijn de profielen die zij opstellen en in hoeverre vormen verouderde en misleidende inlichtingen de zoektocht naar verdachten? Niet zelden worden de dossiers van de meest gezochte personen ter wereld in ieder geval ten dele opgebouwd uit onvolledig of onjuist bewijsmateriaal. Veel profielen zijn gebaseerd op informatie die door gedetineerden onder stress of zelfs marteling is vrijgegeven. Soms komt informatie van onbetrouwbare bronnen, terwijl aanwijzingen lang niet altijd worden geverifieerd.
Het profiel van Al-Adel werd bijvoorbeeld in oktober 2001 aangemaakt, een maand na de aanslagen in de VS. Hoewel sommige details over de verdachte oud zijn, zijn ze volgens de FBI nog steeds accuraat en relevant. Toch is sindsdien gebleken dat tientallen personen onterecht als terrorist zijn bestempeld, vanwege onjuist of gebrekkig bewijsmateriaal.
In mei stuurde een man die zich Makkawi noemde meerdere e-mails naar journalisten, waarin hij zei dat hij wordt verward met Al-Adel. In een mail aan de Arabische krant Asharq Al-Awsat beweerde hij een kolonel te zijn in het Egyptische leger. Hij zei dat hij en zijn gezin worden beschouwd als vijanden van de Verenigde Staten én Al-Qaida. Sinds hij naar Pakistan emigreerde zou hij worden verward met Al-Adel, terwijl hij naar eigen zeggen een tegenstander van zowel Al-Qaida als andere jihadistische groeperingen is.
De beweringen die in de e-mails worden gedaan worden gestaafd door leden van inlichtingendiensten in verschillende landen en bronnen die zeggen Al-Adel en Makkawi al jaren te kennen.
Noman Benotman, een voormalige jihadist die tegenwoordig als analist werkt voor de in Londen gevestigde Quilliam Foundation, zei beide mannen te hebben ontmoet. Hij beschreef Makkawi als 'hoogopgeleid, heetgebakerd en onvoorspelbaar'. De laatste keer dat hij hem zag was in Jalalabad, in Afghanistan, in 1994. Al-Adel zag hij voor het laatst in 2000 in Kandahar, eveneens in Afghanistan. Al-Adel gaf volgens Benotman blijk van een groot strategisch inzicht. "Het grote verschil tussen de twee is dat Makkawi Al-Qaida, jihadistische groepen en met name de jihadistische groepen van Zawahri (Ayman al-Zawahri, de nieuwe topman van Al-Qaida, red.) haat", zei hij.
Twee bronnen bij de Britse geheime dienst bevestigden dat de twee niet een en dezelfde persoon zijn. Makkawi zou in tegenstelling tot Al-Adel niet worden gezocht door de Britse regering.
Het is niet moeilijk om te begrijpen hoe de FBI Makkawi heeft verward met Al-Adel. In geheime documenten die door Wikileaks zijn geopenbaard staat dat een gedetineerde van de Amerikaanse gevangenis Guantanamo Bay in Cuba zijn onderzoekers vertelde dat hij een 'Muhammad Ibrahim Makkawi, alias (Al-Adel)' had ontmoet. Andere bronnen zeggen dat Al-Adel mogelijk de naam van Makkawi als alias heeft gebruikt uit wraak wegens de kritiek van de laatste op Al-Qaida.
Foto's die door kennissen van de twee aan Associated Press zijn gegeven tonen twee verschillende mannen. De foto van de FBI toont een slanke man met dun achterover gekamd haar, volle lippen en fijne gelaatstrekken; een foto van Makkawi toont een brede man met een rond gezicht, een stevige neus en dik krulhaar.
Al-Adel en Makkawi zijn beiden Egyptenaar, dienden beiden in het Egyptische leger en zijn beiden aangeklaagd voor het onderhouden van banden met jihadistische groeperingen. Maar Makkawi raakte gedesillusioneerd in de doelen en strategieën van de jihadisten en zou op een gegeven moment alle banden met deze groepen hebben verbroken. In 1987 werden hij en diverse andere legerofficieren vervolgd voor jihadistische activiteiten, maar na zes maanden detentie werd hij zonder aanklacht weer vrijgelaten. Een jaar later daagde hij het Egyptische ministerie van binnenlandse zaken voor de rechter en eiste hij een schadevergoeding. Later vertrok hij naar Saudi-Arabië, Afghanistan en uiteindelijk Pakistan.
Montasser el-Zayat, een advocaat die Makkawi in 1987 verdedigde, bevestigde eens te meer dat zijn voormalige cliënt en Al-Adel twee verschillende personen zijn. Hij zei dat Al-Adels echte naam Mohammed Salah Zidan is. Deze naam staat echter niet vermeld in het FBI-profiel van Al-Adel.
Yasser el-Siri, oprichter van het Islamitische Marsad Centrum in Londen - een onderzoekscentrum voor islamitische en jihadistische aangelegenheden - zei dat hij Makkawi tussen 1989 en 1990 heeft ontmoet in de Saudische stad Mekka. Hij wist tevens grote verschillen aan te wijzen in de levensloop van beide mannen.
Al-Adel is geboren in de jaren zestig, is lang en trouwde met de dochter van een bekende Egyptische journalist die later jihadist werd. Deze man, Abouel Walid, was hoofdredacteur van het extremistische tijdschrift Het Islamitische Emiraat, en is een jihadist van de oude stempel, die streed tegen de Sovjets in Afghanistan. Al-Adel zou tegenwoordig in Iran wonen en geregeld naar Afghanistan en Pakistan reizen.
Of Al-Adel zich ook daadwerkelijk aansloot bij Al-Qaida is onduidelijk, maar hij wordt wel gezien als een van de beste militaire strategen van de terreurgroep. Voor de aanslagen op de Amerikaanse ambassades in Afrika zou hij betrokken zijn geweest bij operaties tegen Amerikaanse militairen, die in 1993 in Mogadishu de Somalische krijgsheer Mohamed Farrah Aidid probeerden op te pakken. De Amerikaanse missie faalde jammerlijk en kostte aan zeker achttien militairen het leven. Aan Somalische zijde vielen zo'n duizend doden.
Makkawi werd in de jaren vijftig geboren en heeft een Saudische vader en een Egyptische moeder. Hij voltooide zijn opleiding aan een militaire academie in 1972, werd luitenant en werd ingedeeld bij de speciale eenheden. In vergelijking met Al-Adel is hij klein van stuk. In Afghanistan sloot hij zich aan bij jihadisten, die hij later de rug zou toekeren. Hun strijd noemde hij later een 'oorlog van geiten'.
Op het oog is het nog steeds onduidelijk wat waar is en wat niet. Inlichtingenwerk is niet eenvoudig. Inlichtingenmensen werken met waarheden, halve waarheden en leugens en zitten vaak verstrikt in een web van juiste, onjuiste en gedateerde informatie. Soms duurt het jaren voordat deze informatie grondig wordt onderzocht, als dat al gebeurt. Toch lijkt de kwestie van het FBI-profiel van Al-Adel aan te tonen dat fouten hardnekkig aanwezig blijven.
Richard Barrett, werkzaam bij de Verenigde Naties en belast met het in kaart brengen van de activiteiten van Al-Qaida en de Taliban, bevestigde eveneens dat de FBI Al-Adel onterecht aanziet voor Makkawi. Ook laakte hij de dienst, omdat deze niet vermeldt dat Al-Adels werkelijke naam Mohammed Salah Zidan is.
Als Makkawi ooit tevoorschijn komt en zijn naam van de FBI-lijst wil laten verwijderen, dan zal dat niet eenvoudig zijn. Er zijn wel enkele mogelijkheden, namelijk jezelf laten berechten, zorgen dat de aanklacht vervalt of overlijden. "De individuen op de lijst van meest gezochte terroristen blijven in verband staan met hun vermoedelijke misdrijven tot ze zijn gearresteerd, tot de aanklachten zijn komen te vervallen of totdat geloofwaardig fysiek bewijsmateriaal is verkregen, waaruit met honderd procent zekerheid blijkt, dat ze zijn overleden", aldus de FBI. Van deze laatste mogelijkheid geeft wijlen terreurleider Osama bin Laden blijk. Over zijn foto staat met grote rode letters het woord 'deceased', oftewel 'overleden'.
FBI maakt fouten in terreurprofiel (Foto: Novum)
