Elke minuut vijf infecties

Terwijl in Europa de inwoners steeds ouder worden haalt de gemiddelde Afrikaan maar net de 35 jaar. In Swaziland sterven mensen gemiddeld het vroegst: de levensverwachting is daar 39,6 jaar.

De landen die onderaan het lijstje van levensverwachting bungelen, zijn opvallend vaak dezelfde landen die bovenaan de lijst van landen met veel hiv-patiënten prijken. In landen als Swaziland, Botswana en Lesotho, is 30 tot 40 procent van de volwassenen besmet met hiv. En dat zijn alleen nog maar de geregistreerde gevallen.

'In Lesotho hebben zoveel mensen aids, dat het land over dertig jaar niet meer bestaat', zei de Amerikaanse aidsambassadeur Mark Dybul onlangs om de ernst van de aidsepidemie te onderstrepen.

Een half procent van de wereldbevolking - 33 miljoen personen - is besmet met hiv, van wie tweederde in Afrika ten zuiden van de Sahara woont. De grootste groeiers zijn Oost-Europese landen en de voormalige Sovjetrepublieken. Wereldwijd gaat het om bijna vijf nieuwe infecties per minuut. Evenveel mensen sterven per minuut aan de gevolgen van aids.

Dat de aidsepidemie de hele bevolking zou wegvagen, gaat dr. Stefano Lazzari te ver. Hij werkt als gezondheidsspecialist bij de Global Fund to fight Aids, TB and Malaria, een instelling die de strijd tegen de infectieziekten financiert. Volgens Lazzari doodt een epidemische ziekte nooit een populatie. 'Het gaat tegen de natuur in, want als het virus alle dragers doodt, doodt het ook zichzelf.'

Is aids geen uitzondering op deze theorie? Het is bij uitstek een ziekte die de voortplantende generatie 15-45 jaar treft.

'Nee', zegt ook dr. Joep Lange, aidsdeskundige en hoogleraar aan het AMC in Amsterdam. 'Een infectieziekte heeft nog nooit een hele populatie uitgeroeid en dat gaat ook niet gebeuren met aids.' In West-Europa is volgens de arts zelfs vastgesteld dat 1 op de 100 mensen niet besmet kan raken met hiv. 'Dat komt waarschijnlijk doordat ons immuunsysteem zich anders heeft ontwikkeld na de pestepidemie.'

De aidsepidemie is zich aan het stabiliseren, zeggen deskundigen. Hoogleraar Lange is voor het eerst zelfs 'optimistisch, vooral over Afrika'. 'Ik had nooit durven dromen dat zoveel mensen behandeld zouden worden met aidsremmers. In 2007 ging het om 1,4 miljoen Afrikanen, in 2003 waren dat er 100 duizend.'


West-Europa moet zich voorbereiden op de komst van een nieuwe, vrijwel ongeneeslijke variant van tuberculose (tbc), zeggen verscheidene tbc-specialisten. Vooral in de voormalige Sovjetrepublieken en Oost-Europa heeft zich een tbc-variant ontwikkeld, die resistent is tegen reguliere medicijnen.

Maar liefst eenderde van de wereldbevolking draagt de tbc-bacterie bij zich (maar niet iedereen wordt ziek), 15 miljoen mensen lijden aan 'actieve tbc' en twee miljoen mensen sterven daar jaarlijks aan. Zo'n 500 duizend mensen per jaar krijgen de gruwelijk resistente tbc: deze patiënten moeten twee jaar lang een soort chemokuur volgen om te genezen. De zogenoemde XDR-tbc is vrijwel ongeneeslijk en treft 35 duizend mensen per jaar.

Dat lijkt misschien weinig, toch moet de dreiging serieus worden genomen. Volgens Artsen zonder Grenzen staat slechts 6 procent van de patiënten met een resistente vorm van tbc onder behandeling. Lazarri: 'Er moet nu worden geïnvesteerd in nieuwe medicijnen. Het is goed mogelijk dat XDR-tbc in de toekomst de overheersende tbc-variant wordt. De grootste uitdaging in het bestrijden van tbc zijn de stokoude medicijnen (gemiddeld 50 jaar) en diagnostische methoden. Aangezien tbc in het rijke Westen nauwelijks nog voorkomt, is het financieel voor veel farmaceutische bedrijven niet aantrekkelijk om te investeren in nieuwe medicijnen.'

Onbehandelde malaria kan bij iemand met een zwak immuunsysteem binnen 24 uur dodelijk zijn, zegt Clair Mills, medisch directeur van Artsen zonder Grenzen. De tropische ziekte treft daarom vooral kinderen onder de 5 jaar en zwangere vrouwen in Afrika. Malaria eist een miljoen levens per jaar: 2 per minuut.

Slapen onder een muskietennet kan de kindersterfte door malaria met 20 procent verkleinen, maar in Afrika slaapt maar 5 procent van de kinderen onder zo'n net. Reden voor veel hulporganisaties om op grote schaal netten te schenken.

Een malariabehandeling kost slechts 1,30 euro per persoon, berekende Artsen zonder Grenzen, maar dat is voor veel patiënten te veel. In conflictlanden waar de hulporganisatie werkt, zoals de Centraal Afrikaanse Republiek of Congo, is geld echter niet het probleem, maar toegang tot zorg. Mills: 'In de frontlinie zijn niet eenmaal niet veel artsen, medicijnen of klinieken.'