De gezamenlijke vijand
Het is oorlog. En die gaat ons ook een beetje aan. Hoewel hij in ons land wel wat fans kent, lijken wij Nederlanders het over het algemeen eens te zijn over het Russische regime en de invasie van Oekraïne: Poetin is een stoute jongen die gestopt moet worden! Op landelijk, plaatselijk en zelfs individueel niveau worden er initiatieven uit de grond gestampt om de getroffen inwoners van het Oost-Europese land te helpen. Onderling ruziemaken? Niks ervan! Hup, kleren inladen en karren naar de Pools-Oekraïense grens. Geld geven. Je - in dit seizoen ongebruikte - huis openstellen. Je aanmelden voor de strijd. Iedereen doet iets. En het verbindt ons. Onze gezamenlijke vijand, (de oorlog van) Poetin, brengt ons bij elkaar en maakt ons sterk.
Groepsdynamica
De mens is een wonderlijk dier: het ene moment zijn we ontegenzeggelijk eigenwijs en drijven we onze wil en gedachten ongezond lang door, het andere moment zijn we volgzaam en gemakkelijk te conditioneren. Het is een ingewikkeld proces, groepsdynamica. Er worden onophoudelijk onderzoeken naar gedaan. Een van de verschijnselen die een groep kan verbinden, is een gemeenschappelijke vijand. Dit is een oerinstinct: samen kun je je beter teweer stellen tegen bedreigingen. Het is wat veel kuddedieren als groep bij elkaar houdt.
Rotmeester
Als leerkracht op een basisschool heb je dagelijks een groep voor je neus. Een verzameling mensen over wie jij op structurele basis de leiding hebt. De kinderen zijn aan elkaar verbonden door de ruimte waarin ze zich bevinden, maar ook door de persoon die de dienst uitmaakt. Meestal is het goed toeven met elkaar, hebben de leerlingen én onderling én met jou een positieve relatie. Maar dat hoeft niet altijd zo te zijn: groepen kunnen los zand zijn, veel ruzie met elkaar hebben, of: geen goede band met jou hebben. Hier kunnen verschillende oorzaken voor zijn: pech, een beschadigde relatie met vorige leerkrachten, een mismatch van persoonlijkheden. Zoals gezegd is dit een complex verhaal, dat niet altijd te tackelen is door een leerkracht en/of het onderwijsteam. Toch zie je groepen hierdoor vaak hechter worden: ze hebben namelijk een vijand, een bedreiging voor de groep, tegen wie ze moeten vechten.
De langere termijn
Nou moet je niet denken dat een gemeenschappelijke vijand een goede manier is om een groep te verbinden: op school lopen meerdere leerkrachten zich een voor een stuk op dit soort groepen, en dat doet een groep als geheel geen goed. Ze zijn geen harmonieus geheel en kunnen alleen bestaan bij de gratie van die vijand. Een gemeenschappelijke tegenstander is geen verbinder op de langere termijn. Wat nu als Poetin er geen zin meer in heeft? Als de dreiging van een atoombom weer wegebt? Graven we onze eigen strijdbijltjes dan weer op? Hervatten we de Europese stammenoorlog? We hebben het als mensheid misschien nodig, zoals Herman van Veen ooit al vermoedde:
Maar zal de bom dan echt niet vallen?
Wat moeten we dan met z'n allen?
Zolang een toekomst ons ontbrak
Leefden wij dood op ons gemak