De beestjes in ons

Op dit moment heb ik de keuze uit twee onderwerpen die me na aan het hart liggen, maar die allebei niet al te urgent van aard zijn. Ik heb dus voor vandaag deze min of meer blind gekozen. De titel van deze column is de Nederlandse titel van een boek dat in het Engels de titel “Missing microbes” draagt en is geschreven door de microbioloog Martin Blaser, werkzaam aan de New York University. Blaser begon zijn leven als microbioloog enkele decennia geleden met uitgebreide bestudering van de Heliobacter Pylori, de bacterie die maagzweren kan veroorzaken. Het ding was al een eeuw eerder gevonden, maar de vinder is door de medische stand weggehoond; maagzweren zouden niet door een bacterie, maar voornamelijk door stress worden veroorzaakt. Heliobacter is echter een nogal raadselachtig geval; enerzijds tast het beestje de slijmvliezen van de maagwand aan en kan zo maagzweren en uiteindelijk zelfs maagkanker veroorzaken. Anderzijds echter heeft bestrijding van de bacterie blijkens labonderzoek meer oprispingen tot gevolg, later gevolgd door astma en eczeem. Het is dus zeker geen eenduidig verhaal. Bovendien is H. pylori mede werkzaam in stofwisseling en immuunsysteem.

Deze bevindingen hadden wel tot gevolg dat Blaser zich in veel breder verband met de micro-organismen in en aan ons ging bezighouden. En dat met name in relatie tot gebruik van antibiotica. We weten allemaal dat in onze darmen een groot aantal bacterieculturen leven die zich voor ons onmisbaar hebben gemaakt. We leven in symbiose met die dingen; zij doen belangrijk werk voor ons in ruil voor onze gastvrijheid. We krijgen ze van onze moeder mee bij onze geboorte, vooropgesteld dat deze natuurlijk van aard is. Bij een keizersnede is dit niet zo, waardoor veel kinderen een moeilijke eerste paar jaar beleven. Blaser raadt dan ook aan om keizersnedes alleen in geval van medische noodzaak toe te passen.

Iets anders wat me opvalt bij Blaser is zijn ambivalentie tegenover ontsmettingszeep. Hij stelt dat het nut ervan nooit is aangetoond, en dat hij het alleen gebruikt in het griepseizoen om verspreiding van het griepvirus tegen te gaan. Zijn grootste zorg is echter de achteruitgang van de bacterie-diversiteit in en aan ons lichaam door overmatig gebruik van antibiotica. Hij prijst onze artsen omdat ze maar heel spaarzamelijk deze medicijnen voorschrijven, al helemaal in vergelijking van Amerikaanse artsen. Een gemiddelde Amerikaan van 40 jaar oud heeft minstens 30 (!) antibioticakuren achter de rug. Tussendoortje: ik was 52 toen ik mijn allereerste kuur kreeg. Blaser noemt de belangrijkste bron van dit overmatige gebruik, en dat is keelontsteking. Deze wordt in 80% van alle gevallen veroorzaakt door een virus, en dan is voorschrijven van antibiotica volstrekt zinloos. In zeldzame gevallen echter wordt een bacteriële keelinfectie gevolgd door acute reuma, vandaar dat voorschrijfgedrag. Overigens is er wel degelijk een mogelijkheid om de veroorzaker van de infectie te achterhalen, maar die wordt niet gebruikt.

We hebben naast onze zuinige dokters hier echter ook een nadeel, en dat is dat boeren hun vee voortdurend kleine hoeveelheden antibiotica toedienen, om ziekten te voorkomen. Dus krijgen we uiteindelijk het spul toch nog binnen. Blaser vertelt dat we in dit verband ons zorgen dienen te maken over een aantal hieraan gerelateerde ziekten als astma, diabetes type 1 en 2 en obesitas. Het verraderlijke hierbij is dat deze ziekten vaak pas vele jaren na het gebruik van de antibiotica optreden, en dat maakt het leggen van dit verband heel lastig.

Blaser voorspelt wat hij noemt een antibiotische winter, wanneer ons beleid ten aanzien van deze geneesmiddelen niet drastisch wordt aangepakt. Hij stelt dat er in en aan een gezond mens ongeveer 1000 soorten microben leven, maar dat een generatie later daarvan 50 zijn verdwenen, weer een generatie later weer 50. En al die microben leven bij ons met hun eigen functie, die dan vervalt. Met name wederom obesitas, maar ook hart- en vaatziekten zijn het gevolg. Op de vraag wat hij vindt van probiotica antwoordt hij eigenlijk met een vraagteken. Optimistische verhalen over bepaalde soorten bacteriën worden niet gestaafd door deugdelijk onderzoek. Voordat zulks beschikbaar is bindt hij zich niet.

Blaser houdt 13 november in het Concertgebouw in Amsterdam een Anatomische Les over dit onderwerp. Naast beide Amsterdamse universiteiten is de Volkskrant hierbij betrokken. Wellicht zijn er nog kaarten verkrijgbaar via dit dagblad.

Zelf een stuk geschreven dat je op FOK! wilt laten verschijnen? Mail je stuk o.v.v. je username naar bert@fok.nl!