Verzet is onverantwoord

Na de oorlog werd er jarenlang weinig over gesproken. Teruggekomen kampgevangenen -uit Indië én Oost-Europa- moesten hun mond dicht houden omdat we het hier ook zwaar hadden gehad. Er is volgens historici sprake geweest van een nationaal trauma dat zo diepgeworteld zat, dat de enige manier om het te verwerken negeren was voor de post-WO2-generatie. Negeren, monumenten oprichten (hónderden alleen al in 1945 en '46), rommel opruimen en doorgaan met leven. En verzet tot heldendom verheffen. Maar of dat verzet heldhaftig was of dat het juist gevaarlijke risico's nam met kans op vreselijke vergeldingsacties, daar waren en zijn de meningen over verdeeld.

1942. Mijn grootouders aan moeders kant waren net getrouwd en gingen wonen in een arbeidershuisje in Doorn. Grootmoeder was haar eigen moeder verloren toen ze zeventien was en had reeds twaalf jaar al haar jongere broers en zusjes uit het gezin (van Gereformeerde grootte) grootgebracht. Nu was het tijd voor haar eigen gezin. Het gezin was zeer gelovig en enigszins socialistisch aangelegd. “Als je niet zo gelovig was geweest, was je zo rood als maar zijn kan”, zeiden mensen weleens tegen grootmoeder.

Stond ze op de dorpel naar buiten te kijken, dan lag tegenover het huis een basisschool. Die was sinds de invasie in '40 in gebruik als Duits garnizoen. Naarmate de oorlog vorderde werden de soldaten elk jaar weer een jaartje jonger, tot ze aan het eind volgens oma 'allemaal kleine jochies met blotebillengezichten' waren. Het waren slechts pubertjes, geïndoctrineerd bij de Hitlerjugend en met een steeds wijder opgerekte dienstplicht had je sowieso geen keuze of je nou het leger in wilde of niet.

Die jongens verdienden het niet om met een bernbom of drive-by (avant la lettre) vermoord te worden door Nederlandse verzetslieden. En hoewel verzet weinig gericht was op gewone soldaten en veel meer op belangrijke locaties en hoge piefen, vielen er nogal eens doden als er een verzetsdaad niet helemaal volgens planning verliep. Met vreselijke vergeldingsacties als gevolg: Putten is het meest bekend, maar overal in Nederland en de rest van de bezette gebieden was een ratio van één op tien of twintig heel normaal. Elke dode Duitser was een doodsvonnis voor tien tot twintig Nederlandse gevangenen (of onschuldige, van de straat geplukte burgers).

Het is een moeilijke keuze: ja, een vijandelijk leger dat ons kikkerlandje binnenvalt zou met alles wat we in ons hebben bestreden moeten worden. Maar nee, de gevolgen van die strijd moeten niet negatiever zijn voor de inheemse bevolking dan voor de bezetter. Zíj verliezen twee soldaten, wíj twintig onschuldigen. Bij welke verhouding loopt het definitief scheef en kun je als verzetslid beter geweldloze acties gaan voorbereiden? Is geweld met in het achterhoofd de hardvochtigheid van het naziregime überhaupt wel geoorloofd? Ben je, als je rond 1945 nog steeds soldaten omlegt, niet bewust de moord op je eigen medeburgers aan het beramen?

Oma was er in elk geval van overtuigd: gewapend verzet was dom en uiteindelijk contraproductief. Vanzelfsprekend speelde de levende angst op een aanslag op de basisschool voor het huis een rol. Oma, opa en de buren zouden dan zonder pardon op transport gezet worden, of erger: ter plekke geëxecuteerd. En tegelijkertijd was ze wél weer vol lof over joden verstoppen, Trouw drukken en verspreiden en andere -niet dodelijke- verzetsdaden.

Loop je over de locaties van oude concentratiekampen en lees je dat ze (puur als voorbeeld) gevangenen met de handen op de rug vastbonden en dan aan hun polsen aan metershoge palen hingen (zodat de schouders uit de kom schieten en je dagenlange vernietigende pijn hebt), dan wil je het liefst met de teletijdmachine terug naar dat tijdperk, de bewakers hetzelfde aandoen en de gevangenen meteen losmaken.

Maar als je door een beul te executeren, min of meer zelf de beul wordt die twintig anderen vermoordt (of dat risico in elk geval incalculeerde), wat is dan wijsheid? Misschien is het een onbeantwoordbare vraag, misschien niet. Het zou zo maar kunnen dat deze discussie de komende zeventig jaar opnieuw vooral níet gevoerd wordt en nog steeds te controversieel en te veelzijdig is om af te stappen van het 'alle verzet was heldhaftig'-idee.

We zullen het zien. Wat vind jij (of wat vonden/vinden je grootouders)? Gewapend verzet huldigen als Ollandse jihad, of verwerpen als uitlokking van massamoord op burgers? En zijn dan de Duitsers daar de hoofdschuldigen van of de verzetsleden die wéten dat de Duitsers als een Pavlovhond reageren op verzetsdaden, zoals ze dat keer op keer weer deden?