Klokken, klepels en climategate

Intxaurraga stuurde via de sumbit de volgende column in:

Ergens wringt een schoen. Iemand luidde de klok van climategate, en nu lijken we allemaal vergeten waar de klepel hangt.

Hoe begon het ook alweer? Een paar maanden terug lekten er wat e-mails uit, en daarop heeft de wereld besloten dat wetenschappers er baat hebben ons eens een flinke poets te bakken, en dat menselijke invloed op het klimaat een briljant gespind verzinsel is om te... om te... nou ja, gewoon omdat het hele erge gemenerds zijn!

O welzeker, IPCC heeft fouten gemaakt -weliswaar fouten die geen moer afdeden aan de conclusies van de rapporten, maar waarom zou je een spannend verhaal nodeloos afzwakken? Het IPCC heeft fouten gemaakt! Alle puzzelstukjes vielen op de juiste plaats voor lapidaire bloggers (wat moet je überhaupt met wetenschap als je lapidaire bloggers hebt?)- dus dát voerden die verdraaide academici in hun schild!

De wetenschap reageerde vertwijfeld op de aantijgingen; ontstemd, weinig overtuigend. Weliswaar hebben 52 wetenschappers in het NRC  een brief opgesteld en ondertekend waarin ze weerleggen dat de wetenschap een maffia is (je kunt ze net zo goed laten weerleggen dat ze Luxemburg willen veroveren: als er toevallig eentje tussenzit zegt dat weinig over de groep), en weliswaar gelooft wereldwijd nog altijd 89% van de wetenschappers en 99% van de klimatologen in menselijke invloed op klimaatverandering - men is er niet in geslaagd de essentie van het probleem uiteen te zetten. Terwijl je al met een vrij stompe constatering de kern kan raken: er is een probleem én er zijn oplossingen, en dat zou iedereen onderhand eens een stuk beter in de smiezen moeten hebben.

Het probleem is tweeledig. Over de eerste twijfelt niemand: de voorraad fossiele brandstoffen raakt op. Als we op deze voet doorgaan kunnen we ons binnen 20 jaar niet meer laven aan het comfort dat olieplassen en gasbubbels bieden. We geven Rusland en het Midden-Oosten hiermee een enorme machtspositie. Wat als Rusland de gaskraan dichtdraait? Wat als Iran, China en Rusland een alliantie vormen die de olievoorraden in het Midden-Oosten gaat beheren? Er vallen duizenden what-if-vragen te stellen - schaarsheid van brandstoffen zal een enorme instabiliteit en onzekerheid teweeg brengen. Er zijn wereldoorlogen gevoerd met aanleidingen die futieler waren. Alleen een snelle, harmonieuze omschakeling naar nieuwe brandstoffen kan dit scenario afwenden.

Het andere aspect dat 99% van de klimatologen dus nog steeds onderschrijft is de menselijke invloed op de opwarming van de aarde. Als we kijken naar de afname van ijs, en die lijn zonder ommezien doortrekken, zien we dat het ijs de komende tien jaar al volledig zal smelten. Dat dobberende ijsschotsen smelten is niet fnuikend, (ijsklontje + glas = overstroming), maar ijs op het land dat smelt is enkel good news for people who love bad news - dit laat het waterniveau namelijk wél stijgen, en nog rotter: als de permafrost smelt komt er een enorme extra hoeveelheid CO2 vrij van organisch materiaal dat zich gaat ontbinden. En dit proces is als het eenmaal begonnen is onomkeerbaar.

Wat was er ook alweer niet leuk aan CO2? Zeer summier: de C02 die hier rondzweeft werkt als een deken - het houdt de warmte vast. Dat is natuurlijk wenselijk, maar de mensheid heeft de hoeveelheid CO2 de afgelopen decennia nogal doen toenemen, van 290 naar 375 ppm (parts per million). De cijfers van het IPCC geven ons een stijging van 2,8 graden (celcius) vóór het eind van deze eeuw. Dat is althans het hoogste punt van hun waarschijnlijkheidscurve, wat zoveel betekent als: de kans dat de temperatuur deze eeuw rond de 2,8 graden stijgt is 50%. Als dit werkelijk mocht gebeuren is dat bijbels – want dan gebeurt min of meer wat het bijbelboek verstaat onder een wereldramp. Als je met waarschijnlijkheidscurves (stel je een klokvormige tabel voor) werkt is er natuurlijk ook een kans dat de gevolgen minder vérstrekkend zijn, maar die kans is noodzakelijkerwijs even groot als de kans dat de temperatuur met zes graden toeneemt - en dat zou 'game over' betekenen. En let wel: het IPCC werkt met best case-analyses. Actuelere cijfers leren dat de temperatuur op dit moment al met één graad gestegen is. De grootste wetenschappelijke kritiek op het IPCC is dan ook dat het probleem op dit moment nog een tandwieltje ernstiger lijkt dan begroot.

Op dit moment loopt er een groot dat berekent hoe de uitstoot van CO2 zich gaat ontwikkelen. Door oorlogen en zo is dat moeilijk te calculeren, maar gedacht wordt dat de CO2-uitstoot per geproduceerde dollar gaat dalen, ofwel: wie iets maakt heeft daar minder CO2 voor nodig. Dat klinkt goed, maar de productie zal explosief stijgen, waardoor de uitstoot per saldo ook zal stijgen. Ténzij er op heel korte termijn goede afspraken gemaakt worden.

En dit is nog steeds haalbaar. The Economist (het nog hoopvol gestemde decembernummer - 2009) zegt: "if policy is well designed the problem is both simpler and cheaper to fix than most people think". De technologie is voorhanden en het geld is alleszins op te brengen: het zou de wereld 1/5 van het bankenredplan kosten om CO2-arm produceren te faciliteren. De manier om een goed beleid in banen te leiden is ook niet bijster ingewikkled: CO2 keihard belasten. En daar hebben we de schoen die wringt: landen implementeren geen beleid omdat ze bang zijn hun binnenlandse economie te dwarsbomen, en bedrijven willen niet méér betalen dan hun concurrenten. Daarom wordt vuile energie niet belast, schone energie wordt hoogstens gesubsidieerd. En dat is véél te vrijblijvend.

Dus terwijl de temperaturen stijgen, en Rusland en het Midden-Oosten zich verkneukelen om hun (weliswaar slinkende) voorraden zwart en gasvormig goud, zitten we in een puur politieke patstelling. De landen op de wereld wachten geduldig tot een ander land de stap neemt zijn eigen bedrijven te belasten - hetgeen nog het meest doet denken aan de oude Japanse kunst van het kaarsen uitkijken (harder kijken, nog harder kijken - verdomd: hij blijft aan!). In Kopenhagen lagen kansen dit te doorbreken, maar politieke belangen prevaleerden weer eens.

Let wel: ik ben geen doemdenker. Ik ben zelfs behept is met enkele romantische ideeën waarvan John Lennon met zijn bril laag op zijn neus zou zeggen: "hmm, ambitieus." Één ervan is dat ik wel degelijk een oplossing, of in ieder geval een breekijzer, zie in dit delicate probleem: een breedgedragen burgerlobby van gelijkgestemden. En daar kan iedereen die de noodzaak van actie inziet aan bijdragen.

Je moet er dan wel even de sokken in zetten, en wat medestanders vinden, maar het verleden heeft bewezen dat het kán. Op het internationale toneel is wel vaker naar de bovengenoemde Japanse kaars gestaard. Denk aan de kwestie rondom antipersoonsmijnen, die een jaar of tien terug speelde. Deze zijn inmiddels verboden, als een direct en flagrant voorbeeld van de burgermaatschappij - de civil society. Een brede, erudiete en okselfrisse burgerlobby is in staat gebleken om een internationale norm te creeëren, een werelwijd gedragen idee van wat normaal is. Als dat met landmijntjes al lukt, moet het met het milieu ook lukken. Maar tot op heden blijft het akelig stil in dit meer urgente, meer complexe en meer catastrophale vraagstuk.

En inmiddels schrijdt de tijd voort, floppen conferenties, houden overheden en bedrijven de boot af, bouwt Nederland nog eens twee kolencentrales, wil Maria van der Hoeven haar bedrijven niet eens meer subsidiëren, laat staan belasten. En er is niemand die erop toeziet dat er gebeurt wat zo nodig is. En dit is per definitie zorgelijk, want al loopt de overschakeling van fossiel naar duurzaam harmonieus, en al eindigen we aan de goede kant van de waarschijnlijkheidscurve, we kunnen met vanalles experimenteren, behalve met onze aarde.