© 1989

Hemingway, Eichmann, Stranger in a Strange Land,
Dylan, Berlin, Bay of Pigs invasion
Lawrence of Arabia, British Beatlemania
Ole Miss, John Glenn, Liston beats Patterson
Pope Paul, Malcolm X, British Politician sex
J.F.K. blown away, what else do I have to say

Decennia lang – eigenlijk vanaf de Tweede Wereldoorlog – lagen de verhoudingen er hetzelfde bij. Het was een periode waarin twee systemen tegen elkaar vochten om de waarheid. De kapitalisten zeiden het zus, de communisten zo. Beide systemen probeerden zo veel mogelijk landen achter zich te scharen, vochten en steunden gruwelijke oorlogen maar noemden vanwege het immer indirecte karakter “koude oorlog”. Dat je er achteraf de koude rillingen van krijgt, mede door het altijd aanwezige “voordat de bom valt”-gevoel, dat klopt. Toch was er keuze. Er was sprake van een tegenhanger, een anti-kracht zo je wil. In 1989 veranderde dat volledig.

In Hongarije pikten ze het repressieve communistische bewind niet langer en werden na massale protesten de grenzen open gezet, voor het eerst in bijna veertig jaar. Het IJzeren Gordijn vertoonde scheurtjes. Gorbatsjov's Glasnost en Perestroika hadden aanvankelijk gewerkt, maar uiteindelijk het ouderwetse marxisme grondig de nek om gedraaid. Of dat kwam omdat burgers de versoepeling zagen als een zwaktebod waardoor ze plots durfden te rebelleren, of dat de glimpjes kapitalisme ze deed schreeuwen om meer, weet ik niet, maar het lijkt me een combinatie van factoren.

Ook in communistisch China gingen de burgers in dit roerige jaar de straat op. Veelal studenten waren het. Op 20 mei kondigde de overheid een staat van beleg af, op vier juni verrichtten ze de slachting op het Tianmen-plein. Mandela praatte in '89 met de toenmalige Zuid-Afrikaanse president. Vietnam vertrok na tien jaar bezetting eindelijk uit Cambodja. De Russen na tien jaar eveneens eindelijk uit Afghanistan. Op Rushdie's The Satanic Verses werd een fatwa uitgesproken door Ayatollah Khomeini. De Dalai Lama ging ervandoor met de Nobelprijs voor de Vrede, de zee met de inhoud van de Exxon Valdez. Op 31 mei, gedurende die Chinese staat van beleg, in dat scharnierjaar, op dezelfde dag als een voetbalwedstrijd waar tientallen mensen in het gedrang tegen hekken werden doodgedrukt, werd ik geboren. Zelf heb ik dat, sinds ik erachter kwam, altijd symbolisch gevonden. In the midst of a changing world, there I was.

Begin, Reagan, Palestine, Terror on the airline
Ayatollah's in Iran, Russians in Afghanistan
Wheel of Fortune, Sally Ride, heavy metal, suicide
Foreign debts, homeless Vets, AIDS, Crack, Bernie Goetz
Hypodermics on the shores, China's under martial law
Rock and Roller cola wars, I can't take it anymore

Ook de muziek van mijn geboortejaar mag er wezen, bij de weg. In volstrekt willekeurige volgorde noem ik Orinoco Flow, Money For Nothing, Paradise City, Sweet Child of Mine, de Lambada, Have a Little Faith in Me, Listen to Your Heart, Like a Prayer, Belfast Child, Eternal Flame en This Time I fúcking Know It's For Real. Naast muziek boerden andere media ook goed. Zo werd het http-protocol dat grootschalig en simpel te gebruiken internet mogelijk maakte, in 1989 geschreven. De Simpsons kwamen voor het eerst op tv. PTT werd geprivatiseerd. RTL verscheen op de buis. Waar het communisme overal ter wereld harde klappen te verduren had, boerde 't kapitalisme juist goed. Nou was de Sovjet-Unie al jaren tanende, maar de gebeurtenissen bij de Berlijnse Muur,  vandaag exact 20 jaar geleden, waren tegen het einde van het jaar toch wel de klap op de vuurpijl.

1989 was feitelijk het jaar waarin kapitalisme als enige overbleef. Nou duurde het officieel nog een paar jaar voor Duitsland herenigd en de Sovjet-Unie uit elkaar gevallen was, maar in '89 werd het volstrekt helder dat het niet lang meer kon duren. Daarnaast is het interessant dat het vertrek van Rusland uit Afghanistan destijds werd geprezen, het westen zag de smerige (want communistische) bezetters graag vertrekken en had dan ook de Moedjahedien getraind en gesteund om tegen de Russen te vechten. Dat de kinderen van diezelfde strijders ons nu in Afghanistan bezighouden, is frappant. Een stukje “Karma's a bitch” voor de Verenigde Staten, dat nog dagelijks de headlines haalt.

We didn't start the fire
It was always burning
Since the world's been turning
We didn't start the fire
No we didn't light it
But we tried to fight it

Twintig jaar later is er nog maar één meetlat waartegen alle landen kunnen worden gehouden. Die van de Westerse democratie. Elk land dient verkiezingen te houden, elke munt moet 'fiduciair' zijn (lees: inherent waardeloos), elke media vrij. Of het land daadwerkelijk democratisch functioneert of grootschalig verkiezingsfraude pleegt, doet er niet toe. Democratie is sowieso al dictatuur van de meerderheid, het heet dan wel 'democratie' maar heeft er bitter weinig van weg. Of de media vrij zijn doet er ook niet echt toe. In het overgrote merendeel van de natiën der aarde zit een corrupte president op een met bloed overgoten zetel van repressie en censuur, maar alleen de landen waar wij iets van willen worden erop aangesproken. In Vietnam en Irak was het opeens een groot probleem.  Afghanistan móest en zou van die gruwelijke Taliban bevrijd worden. En wat zijn ze gedrieën toch geweldig geholpen door de ó zo pragmatische en Verlichte Westerse inmenging.

Selectief kapitalisme dus. Vooral de landen met natuurlijke grondstoffen die het Westen niet als verlosser accepteren komen veel in het nieuws. Venezuela, Iran, Cuba. De rest van de 'democratisch gekozen presidenten' laat voor een paar steekpenningen en een vakantiehuisje hier en daar graag z'n land leegroven door multinationals en krijgen daarmee carte blanche voor zo'n beetje alles wat ze willen doen. Kijk naar Saddam, de Koerden en Amerika in de eighties. Of de Argentijnse en Chileense gruwelen die onder Westerse stromannen verricht werden – het regungslos opgelegde vrije markt-fundamentalisme wordt in de geschiedenisboekjes zelfs nog vaak aangehaald als “Wirtschaftswunder”. Never mind the cargo planes returning empty.

Maar wat is nou die vrijheid zonder huis, zonder baan
Zoveel Turken in Kreuzberg die amper kunnen bestaan
Goed, je mag demonstreren, maar met je rug tegen de muur
En alleen als je geld hebt, dan is de vrijheid niet duur

Toen ik in Berlijn was viel me de nog steeds geweldig goed zichtbare scheiding tussen het westen en oosten van de stad op. In het oosten overal eentonige grauwe flats, in het westen neonlicht en postmoderne architectuur. Ik vond het oosten mooier, wellicht omdat ik West-Berlijn vooral erg veel op 'het Westen' vond lijken, en daarmee weinig interessant. Die Starbucks en McDonald's hebben we thuis ook wel, voor lelijke architectuur hoef ik sinds die Rabobank-torens in Utrecht niet eens meer naar Rotterdam – laat staan naar Berlijn. In Berlijn is de tweedeling nog steeds zichtbaar. Kapitalisme versus communisme. Beide systemen hebben grote tekortkomingen en leiden snel tot corrupte dictaturen. Beide systemen mogen feitelijk niet bekritiseerd worden.

Want waar communisme werd gezien als absolute vorm van waarheid, wordt kapitalisme dat net zo goed. Op school leerde ik van de E.E.G., de VN, de good guys en de bad guys in de oorlog, van democratie als einddoel, van kapitalisme als hoogste goed. Overwinnaars schrijven immers geschiedenis en de VS zullen de komende decennia nog wel dé grootmacht blijven. In mijn puberteit zag ik in dat die opgehemelde status quo net zo hol weerklinkt als de mechanisch herhaalde partijslogans in de USSR. Vrede en veiligheid. Democratie en vrijheid. Vrijheid van meningsuiting en religie en en en en en... – maar alleen als het óns goed uitkomt.

Ik groeide op in twee decennia waarin juist door het uniforme karakter van de waarheid – die van het Westen – niet echt meer waarheid bestond. Voor elk standpunt valt wat te zeggen. Israëli's schoften in Gaza, Palli's schoften in Israël. Iran bemoeizuchtige religieuze schoften, VS bemoeizuchtige religieuze schoften. De opkomst van Internet, met haar miljoenen standpunten uit evenzoveel hoeken, versterkt dit verliezen van grip op de waarheid. Daarnaast wordt de moderne mens met dusdanig veel informatie gebombardeerd dat het vaak niet echt duidelijk meer is wát waar is en wat kul, wat belangrijk is en wat men weer mag vergeten. Op FOK! is “Amy Winehouse scheert openbaar kut” en “Rusland verklaart oorlog aan Georgië” immers even lang – één regeltje in de tracker.

Door de veelvoud aan invalshoeken en empirische waarheden is er een enorm tekort aan gelijk. Niemand weet het meer echt en 'deskundigen' zijn ook maar subjectief. Het heeft geleid tot een generatie die ontzettend apathisch is. We vertrouwen instinctief de media niet echt meer. De NOS het doorgeefluikje van de staat, RTL het Berchtelsmann-Berlusconi-imperium. De regering vertrouwen we al helemáál niet – niet op gemeentelijk niveau, zeker niet op landelijk niveau, de EU moet door het gootsteenputje en bij de VN schreeuwen ze maar wat. Balkenende steunt Irak, negeert referenda, veroorzaakt ruzie met België, sust schandalen binnen het Koningshuis, lult zich vervolgens overal onderuit, stelt een commissie in die in 2091 met antwoorden moet komen, houdt gewoon z'n mond of liegt keihard.

Maar wat is nou die heilstaat als er muren omheen staan
Als je bang en voorzichtig met je mening moet omgaan
Ach wat is nou die heilstaat, zeg mij wat is hij waard
Wanneer iemand die afwijkt voor gek wordt verklaard 

Desinteresse viert hoogtij in de afgestompte samenleving. Klagen doen we steen en been, maar demonstreren vinden we iets voor vuige linkse hippies. We zijn gemiddeld genomen rijker opgevoed dan welke generatie ooit, met liberale ouders uit de sixties en seventies, twintig jaar 'het-kan-niet-op'-instelling, de rijkdom zou eeuwig duren – en nu de crisis. Onze eerste crisis. De nieuwe AOW-wet stelt onze ouders veilig en zorgt ervoor dat wij, de incompetente, strontverwende, slecht onderwezen, anything goes-netwerkgeneratie, hun lasten mogen dragen. Kunnen we dat wel? In een tijd waarin elke ideologie heeft afgedaan en alles subjectief is? Komen we er wel uit? Al eerder noemde ik 'ons' De Verloren Generatie. Met één leugenachtige waarheid bleef er geen waarheid meer over. Noch welk ander nastrevenswaardig doel. Wij hebben geen oorlog die ons verloren maakte. Slechts de afwezigheid van een ideologie waarop we volledig kunnen bouwen. Wie gaat ons redden? Pragmatist Pechtold? Of verkoopt die ook onze ziel slechts aan Europa? Ik weet het niet meer, and neither does anyone else.

Begin 2009. Ik ontbloot mijn bovenlijf en neem verkeerd om plaats op de stoel. Buig me over de rugleuning heen. “Als het pijn doet moet je het zeggen”, hoor ik. Ik zeg van ja. Het doet niet zoveel pijn als de naald mijn huid binnendringt. Ik had me het erger voorgesteld. Het voelt nog het meest als de punt van een schaar die langzaam langs je vel wordt gehaald. Na een minuut of twintig is het klaar. Ik kijk in de spiegel naar mijn linker schouderblad. Het is nog wat rood, maar ik ben tevreden. In de maanden erna zeiden veel mensen dat ze de tattoo zeker konden waarderen, maar mij helemaal niet 'een tattoo-type' hadden geschat. Dat is zo. Maar op deze ben ik trots – het is wie ik ben.

“Welk lettertype wil je”, werd vooraf gevraagd. Automatisch blafte ik “Times New Roman”, en voor een postmodernistisch onderwezen gymnasiast met journalistieke ambities vond ik dat achteraf ook wel passen. Een hoofdletter C met een rondje eromheen is het, met 1989 erachter. Voor mij begint de wereld in dat jaar. De rest is geschiedenis. Wellicht is mijn hele leven slechts een Matrix-achtige simulatie, gecreëerd door een beschaving in een andere dimensie, en hebben Nero, Hitler en Kennedy nooit bestaan. Maar vanaf mijn geboorte weet ik het zeker. Als een ongelovige Thomas kan ik slechts bevestigen wat ik zie en meemaak. 1989 zal de boeken ingaan als het scharnierjaar. Mijn jaar. Het keerpunt. De vereenzelviging. Copyright. Ik.

Lyrics: "We Didn't Start the Fire" - Billy Joel (1989, tevens filmpje), "Over de Muur" - Klein Orkest (1984, 1989)