Schoonheidshypochondrie en Michael Jackson

Mijn collega-schrijver Bornfree heeft een prachtige column geschreven over Michael Jackson. Hij had het niet mooier kunnen verwoorden. Ook ik ben opgegroeid met de muziek van de Jackson Five, en later met Michael. Vooral het nummer ‘Ben’ heeft destijds diepe indruk op mij gemaakt.

In de jaren-80 hadden we ook een Nederlandse Michael Jackson: Djowin Zschuschen. Hij brak door in de Playback Show van Henny Huisman en trok met zijn playbackact als Michael Jackson door het land. Ooit heb ik hem in het echt ontmoet. Ik was een puber en helemaal weg van de muziek, de danspasjes, de kleding en het uiterlijk van de echte Michael Jackson. Maar deze lookalike kwam een eind in de richting, qua imitatie van de echte Michael. Dus vond ik hem helemaal leuk.
Toch ben ik nooit een echte fan geweest. Ik was niet zo’n puber die helemaal idolaat van één persoon was. Ik vond de muziek steengoed, ik deed leuke mode-ideeën op, en daar hield het dan wel weer mee op.

De Michael Jackson van de laatste jaren heb ik niet meer zo gevolgd. Ik ben zelf ouder geworden, maar ook vond ik hem steeds wereldvreemder worden. Al die verhalen over misbruik van jonge kinderen vond ik al niet prettig, maar wat mij het allermeest verbaasd heeft, is zijn zelfverminking. Ik kan het niet anders noemen. Wat deze man niet aan plastische chirurgie heeft laten doen, is niet te geloven. Ik snapte er dan ook niks van, totdat ik een aantal maanden geleden een programma op televisie zag, waarin ik Michael meende te herkennen. Het ging over schoonheidshypochondrie.

Ik had er nog nooit van gehoord. Maar het schijnt dat er mensen zijn, die als ze zichzelf in de spiegel zien, gruwen van hun spiegelbeeld. Ten onrechte. Andere mensen zien een knap persoon, maar de persoon in kwestie ziet zichzelf als verschrikkelijk lelijk.
Dit soort mensen raakt verslaafd aan plastische chirurgie. Maar wat er ook veranderd wordt aan het uiterlijk, het is nooit genoeg. Het is te vergelijken met Anorexia Nervosa, waarbij de patiënt zichzelf dik blijft vinden, ook bij confrontatie met het spiegelbeeld. Zij zien niet de botten die uit het lichaam steken, zij zien een dik, vlezig lijf waar echt nog heel veel kilo’s vanaf moeten.

Michael Jackson vond zichzelf verschrikkelijk lelijk. Dat kan niet anders. Na dat tv-programma ben ik meer gaan lezen over schoonheidshypochondrie. En vooral dit citaat, dat ik vond op de website van het tijdschrift voor psychiatrie deed me erg aan de popidool denken: 

De gedachte aan misvormd zijn van de neus of van andere onderdelen van de gestalte is vaak een ogenschijnlijk op zichzelf staande klacht, die primair leidt tot een verzoek om operatie. Soms berust de onvrede met het eigen gelaat op onvrede met de eigen persoonlijkheid, wat samen kan hangen met neurotische of depressieve factoren, maar ook met biografische of situatieve momenten die niet ziekelijk zijn. Blijkbaar kunnen chirurgische maatregelen zinvol zijn ook bij een duidelijk psychopathologische context; ze zijn dat natuurlijk ook weer niet altijd. De klachten over de neus laten zich doorgaans gemakkelijk beschrijven met de termen van het castratiecomplex: de neus heeft hierbij vaak een evidente fallische betekenis. De obsessie ontstaat veelal in situaties die aanleiding geven tot angst voor 'gezichtsverlies'.

In dat tv-programma, waar ik hierboven naar verwees, ging het over een man die niet meer naar buiten wilde uit angst dat hij zou worden uitgelachen. Hij was al diverse malen bij een plastisch chirurg geweest om allerlei dingen te laten veranderen. Zijn kin, daar was hij niet tevreden over, zijn lichaam was veel te smal, zo had hij al duizenden dollars uitgegeven om er maar mooier uit te zien. Maar het had niets geholpen. Hij durfde alleen naar buiten als het donker was, hij keek liever niet in een spiegel, en voelde zich diepongelukkig. Ook een vrouw, echt een plaatje, voelde zich spuuglelijk. Ze bleef zichzelf maar perfectioneren. Zij kwam wel buiten, maar pas nadat zij zes uur met haar uiterlijk bezig was geweest om de kritische blikken van de mensen op straat te kunnen verdragen. Alles, wat er maar mogelijk was, had ze al aan zichzelf laten verbouwen. Borstvergroting, ribben laten verwijderen, botox, enfin, noem het maar op. En ze was nog geen dertig jaar.

Ik ben verbaasd. Als ik google op Michael Jackson en deze stoornis, dan komt er geen match. Dat klopt toch niet? Na dit tv-programma was het voor mij namelijk zo klaar als een klontje wat er met deze man aan de hand geweest is.

En wat jammer. Wat jammer, dat hij die vele miljoenen die hij heeft verdiend niet heeft uitgegeven aan zijn genezingsproces, maar aan de plastisch chirurg.

Michael Jackson is een icoon. Hij heeft een enorme bijdrage geleverd aan de geschiedenis van de popmuziek. Maar hij heeft mensen ook een les geleerd. Want: hoe rijk je ook bent, hoeveel talent je ook bezit, hoeveel er ook van je gehouden wordt: het gaat er uiteindelijk om, hoeveel je van jezelf houdt, wat je zelfbeeld is, hoe sterk je bent, en wat je sterke punten zijn.

Michael Jackson is ten onder gegaan aan zijn eigen roem. En mijn overtuiging is: aan schoonheidshypochondrie. Is er nou nooit een psycholoog geweest bij wie er een belletje ging rinkelen?

Hoe het ook zij: als ik denk aan Michael Jackson, dan denk ik aan de Michael van mijn jeugd. Een indrukwekkende zanger, met mooie lange krullen, een vernieuwende manier van dansen, fanatiek en perfectionistisch in zijn prachtige muziek.

Niks lelijks aan.