Vrijheid is een ketting
Geloof jij dat je dingen meemaakt, die je onomkeerbaar vormen? Geloof jij dat alles wat je meemaakt op de een of andere manier van invloed is op wat je daarna bent? Stel nu dat je zelf zou mogen kiezen wat je zou worden, zou je in dat geval bereid zijn om de dingen te doorstaan die je zo kunnen maken? Of omgekeerd: stel dat je zelf zou mogen bepalen wat je meemaakt, zou je dan bereid zijn te accepteren dat je op een bepaalde manier transformeert? Als het erom gaat wie je bent, gaan gaan er vaak vanuit dat dingen die je meemaakt, van invloed zijn op de 50% waar je controle op hebt,. De andere 50% heb je aan je genen te danken en daar doe je verder niks aan. Maar die 50% kun je nu ook veranderen. Dat heet genetische manipulatie.
De meeste mensen lijken te denken dat Nature en Nurture alletwee ruwweg de helft uitmaken van de persoon die je bent. Neem je in de vergelijking mee dat je ouders je je genen hebben gegeven, dan zou je Nature nog een voorsprongetje kunnen gunnen, aangezien zij ook degene zijn die jou opvoeden en dat voor de helft doen op genetische aanleg. Alhoewel het in de 17e eeuw een flinke hype was om in predestinatie te geloven (er is een heel ‘nieuw’ continent op gebouwd), gaat het misschien een beetje ver om Nature een al te grote voorsprong te gunnen. Dan neig je namelijk algauw naar voorbestemdheid en dat rijmt weer niet met een nog grotere waarde: vrijheid.
Een woedeaanval? Genetisch bepaald, niks aan te doen. Belastingfraude? Verdeel de gevangenisstraf maar over mijn ouders. Nee, om een samenleving leefbaar te houden, geloven wij in vrijheid. Sterker nog, geloof in deze vrijheid is een absolute voorwaarde voor de maatschappelijke orde. Zonder deze collectieve rotsvaste overtuiging zou de maatschappij er heel anders uit zien.
Ik kon nooit zo goed met mijn tweelingbroer (twee-eiïg) overweg. Hij en ik vonden dat we teveel van elkaar verschilden. We zijn alletwee in hetzelfde huis opgegroeid. Hij en ik hebben dezelfde ouders, die ons op dezelfde manier hebben opgevoed. En toch kunnen we niet door één deur met elkaar. Hieruit kun je een aantal conclusies trekken. Je zou bijvoorbeeld kunnen stellen dat wij genetisch niet geschikt voor elkaar zijn. Dat zou in een Nature-overwicht situatie betekenen dat juist tegenpolen aantrekken en dit zou kunnen passen in het plaatje van complementaire voortplanting. Je zou ook kunnen zeggen dat de situatie waarin wij ons bevonden (twee jongens, even oud), met tal van kleine subtiele momentjes die opbouwen naar iets groters, ertoe geleid heeft dat hij en ik erachter kwamen dat wij niet zo goed bij elkaar pasten. Geloof je dus in vrijheid, in Nurture, dan kun je nog steeds je ouders de schuld geven, maar dan heb je het eigenlijk ook zelf gedaan.
Mochten wij massaal gaan geloven dat Nature veel belangrijker is, dan kun je niemand iets aanrekenen. Dan zou je alles uiteindelijk in een wiskundig model uiteen kunnen zetten en daarmee de toekomst voorspellen. Kun je in een perfecte wereld (dat wil zeggen: alle informatie is beschikbaar) wellicht sowieso een rekensom maken, die uiteindelijk je levensloop uiteen kan zetten in kansberekening? Of zelfs in harde voorspellingen? Maatschappelijk zou het desastreus zijn als deze lijn ooit doorgetrokken wordt in het strafrecht. Ik moet dan denken aan Minority Report, de film met Tom Cruise, die mensen opsluit, nog voordat ze een misdaad begaan hebben. Als je simpelweg iederèèn opsluit, dan weet je dat ook zeker trouwens. Nee, wij geloven in vrijheid, maar beseffen ons niet dat juist dit rotsvaste geloof hierin niet alleen strijdig is met geloven in toeval (typisch post-modern), maar bovendien precies de ketting is die je vastlegt in de maatschappelijke orde.
Een ketting die je bindt aan je verantwoordelijkheid voor je geluk, maar dat als je door toeval ongelukkig wordt (benen eraf na fietsongelukje, blind door een onvoorzichtige buurman met een vuurpijl), dat je dat iemand niet kunt aanrekenen en dat je daarna dus een tweederangsburger bent. Of dat je vrijheid tegen je gebruikt wordt, om dat je zogenaamd alles kunt bereiken wat je wilt, als je er maar hard genoeg voor werkt. Maar als je simpelweg een wielrenner bent en op het top van je kunnen bent begin 22e eeuw, maar niet Lance Armstrong heet, dan werkt het toch net even anders. Het top van je kunnen is namelijk genetisch bepaald. En misschien ook wel door de ervaringen die je opgedaan hebt. Nurture is dan de vaardigheden die je getraind hebt en de kennis die je links hebt laten liggen. Want je kunt nu eenmaal niet alles hebben. En je hoeft niet eens een wielrenner te zijn. Het kan ook gaan om dat knappe meisje in de kroeg, om de aanstaande promotie op je werk of om je droomapartementje.
Vrijheid bestaat omdat wij erin geloven.