Moslims in Nederland

Gisteren was ik bij de boekpresentatie van het tienjaarlijkse onderzoek God in Nederland. Zelf geloof ik al heel lang niet meer in welke god dan ook, maar ik heb altijd een sterke interesse gehouden in wat anderen geloven. Vijftien jaar geleden las ik God in Nederland 1996-2006, tien jaar geleden de vervolgstudie God in Nederland 1966-2015 en nu ben ik dus begonnen aan deze nieuwste editie.

Vijftien jaar geleden was ik nog teveel bezig met mijn eigen christelijke achtergrond om verder te kijken dan het christelijke aspect van religie, tien jaar geleden was ik sterk geïnteresseerd in wat mensen nog meer aan bovennatuurlijke zaken geloven. Bij de presentatie van het boek gisteren kwam iets anders aan de orde wat me intrigeert: moslims ontbreken in het onderzoek.

En dat is vreemd. Want als je echt naar Nederlandse geloofsgroepen kijkt, zie je dat weliswaar nog vrij veel Nederlanders zichzelf katholiek of protestants noemen, maar dat slechts een beperkt deel van hen hun religie praktiseert. Bij orthodox-protestanten ligt dat aandeel hoger, maar ook daar is sprake van enige krimp. Neem je moslims mee in die vergelijking, dan blijkt juist een groot deel van hen wél actief hun geloof te praktiseren. Vergelijk je die geloofsgroepen, dan blijkt er ineens iets opmerkelijks aan de hand: de groep praktiserende moslims is inmiddels groter dan de groep praktiserende katholieken en vergelijkbaar in grootte met de groep praktiserende protestanten. Toch bleven moslims buiten dit onderzoek.

Een aanwezige historicus sprak daar stevige kritiek op uit. Niet alleen omdat het onderzoek zo onvolledig wordt, maar ook omdat dit bijdraagt aan het hardnekkige beeld dat moslims er niet echt bij horen: een beeld dat in de landelijke politiek steeds dominanter is geworden.

Ik moest denken aan een interview dat ik laatst las met Sinan Çankaya, antropoloog, universitair docent en schrijver. Hij vertelde dat hij niets meer met integratie te maken wil hebben en legde haarfijn uit waarom: omdat het voortdurend lijkt te gaan over aanpassen aan een norm waar hij zelf blijkbaar niet toe behoort.

Ook dacht ik aan gesprekken die ik voer met een islamitische vriendin, niet zelden gaan die over de situatie in Gaza. Ik hoef niet uit te leggen wat daar gebeurt en iedereen moet zelf maar bepalen of die massaslachting te legitimeren is. Wat ik zie: veel Nederlandse moslims ervaren de Israëlische operatie in Gaza als een genocide tegen hun geloofsgenoten die mede mogelijk gemaakt wordt door de internationale gemeenschap, waaronder Nederland. Ze voelen zich daarin totaal niet gehoord en erkend. Vanuit de politiek krijgen ze vooral tegengas. Er mag niet gesproken worden over genocide, hun motieven zouden automatisch antisemitisch zijn en wanneer imams een vreedzaam protest organiseren tegen de slachting, beweert de leider van de grootste regeringspartij dat juist die protesten oproepen tot genocide. De demonstranten worden in verband gebracht met extremisme en antisemitisme. De rest van de politiek vindt dat blijkbaar wel best. Electoraal is er tenslotte nauwelijks nog te scoren met verzet tegen PVV-retoriek. En sommige partijen zijn het er ook simpelweg mee eens.

Tijdens de presentatie van God in Nederland 1966-2024 legde een van de onderzoekers uit waarom moslims niet waren meegenomen in het onderzoek. God in Nederland is een longitudinale studie: het moet mogelijk zijn om de gegevens van 1966 tot nu met elkaar te vergelijken. In 1966 waren er nog maar weinig moslims in Nederland en de vragenlijsten waren niet op hun geloofservaringen afgestemd. De opzet veranderen zou de lange lijnen doorbreken. Bovendien, zei hij: moslims vullen nauwelijks vragenlijsten in en het is dus lastig om onderzoek naar ze te doen. Dat was al langer een probleem, maar sinds november 2023, toen de PVV de grootste partij werd, is het vrijwel onmogelijk geworden om moslims te vinden die nog willen meewerken aan onderzoek. Ze voelen zich steeds sterker buitengesloten. En dat gevoel is, stelde de onderzoeker, volkomen terecht.

Er bestaat zoiets als de integratieparadox: naarmate groepen beter geïntegreerd raken, zullen ze emanciperen. Dan worden ze mondiger. Maar hier lijkt helemaal geen sprake meer van integratie en emancipatie. Er is een situatie ontstaan van volwaardige en onvolwaardige mensen en volwaardige religies en onvolwaardige religies. Dat is niet alleen moreel verwerpelijk, maar het is op termijn ook onhoudbaar. De islam is nu eenmaal een van de grote religies van Nederland en moslims vormen een significant deel van de bevolking. Daarin hiërarchisch onderscheid maken is niet alleen in strijd met de Grondwet, maar ook met de uitgangspunten van de liberale democratie. Als we die fundamenten ondergraven, dan begeven we ons als land op heel glad ijs.