Het meten van geluk

Geluk is niet meetbaar, daar ben ik van overtuigd. Als men aankomt met gelukscijfers zoals in The Good Place moet ik altijd heel hard grinniken. Zo ook, de column van Maarten. Daar stelde hij namelijk de vragen: 'Wat is geluk, hoe word je gelukkig en is dat niet te optimaliseren?' Die gedachtegang komt mij bekend voor. Er zijn echter wat haken en ogen. Zullen we?

Geluksfuncties
Daar heb je ze dan, pluspunten voor de dingen die je gelukkig maken. Ooit gehoord van utilisme? Het is de ethische theorie dat we moeten handelen op een manier die geluk maximaliseert. De vraag is natuurlijk: wat is geluk dan precies? Een grote vraag, maar voor nu kunnen we definities achterwege laten. We kunnen stellen dat het meetbaar is, en dat is voorlopig genoeg. Elke handeling die je doet levert punten op, of kost punten. Bij utilisme gaat het om de uitkomst van de handelingen, wie ze doet en met welke intentie is minder (lees: niet) van belang.

Dus wat gebeurt er als we dit aannemen? We kunnen stellen dat we allemaal onze eigen geluksfuncties willen volgen, maar dit blijkt niet een maximaal effect te hebben. Bijvoorbeeld, als het een ander goed uitkomt om ons uit de weg te ruimen omdat hij nu geen baan heeft en er een plekje vrijkomt wanneer hij ons uit de weg ruimt, tja, dan is hij gelukkig en wij niet zo. Maar hij kan er ook vanuit gaan dat andere mensen op soortgelijke manier handelen, wat hem weer z'n plek (en leven) kan kosten. Om dit te voorkomen moeten we niet alleen kijken naar ons eigen geluk, maar ook naar het geluk van alle mensen die betrokken zijn bij de handeling.

Dat klinkt als een vet plan! Laten we een maatschappij inrichten waarbij we op elkaar letten wanneer we handelen!

Het probleem van de arts
Zelfs als we rekening houden met alle betrokkenen van een voltrokken actie, dan nog leidt dit tot problemen. Neem bijvoorbeeld een arts die goed wil handelen, zoals een utilist dat betaamt. Hij heeft vijf doodzieke patiënten en één die er goed aan toe is. Moet hij die laatste opensnijden, zijn organen oogsten, en de andere vijf redden? Voor alle betrokkenen is het effect dat er vijf mensen blijven leven en één doodgaat. PROFIT! Dit levert heel veel punten op. Het kost ook wel punten, maar nu zijn er vijf mensen die punten kunnen verzamelen in plaats van één. In zo'n maatschappij kunnen wij ten alle tijden opgeofferd worden voor een hoger doel. Er zouden dus regels aan te pas moeten komen.

Dit is ook precies wat Rules Utilitarianism wil doen. In deze theorie gaat het niet alleen om het maximaliseren van geluk zoals in klassiek utilisme, maar ook om regels op te stellen en dan te kijken hoeveel goeds eruit volgt. En zo zijn er nog een aantal varianten van utilisme.
Maar waarom vond ik geluk dan toch niet meetbaar?

Tijd en ruimte
De voorbeelden hiervoor zijn leuk en aardig, maar voor mij blijft het grootste probleem aan alle vormen van utilisme (of consequentialisme) dat het naar de uitkomst van handelingen kijkt. Er wordt echter nooit geformuleerd binnen welk tijdsbestek dat moet. Hierdoor is helemaal niet eenduidig welke punten we moeten toekennen aan een situatie. Want op de korte termijn kan het goed zijn, maar geldt dit ook voor een langere termijn? Denk bijvoorbeeld aan oliegebruik. Dit was ooit fantastisch, maar nu zitten we vast aan klimaatverandering. Ik word spontaan ongelukkig wanneer ik mijn handelingen puur meet op basis van hun consequenties.

Dit item is geschreven door Sietze van schrijverscollectief Kaf.