Het ik-perspectief

Eén van de meest wonderlijke fenomenen van mens-zijn heb ik altijd het zelfbewustzijn gevonden. Jij beleeft de wereld vanuit een ik-perspectief. Alsof je in je schedel woont, kijk je naar de wereld door jouw ogen vanuit dat ik-perspectief. Je weet vrij zeker dat alle mensen om je heen een bewustzijn hebben, maar er is maar één die door jouw ogen kijkt – jij. Dat ontstond bij je geboorte, en eindigt wanneer je sterft. Als je niet gelooft in het hiernamaals of een vergelijkbaar pretpark waar je na je dood voortleeft, lijkt dit de enige keer dat je dit perspectief zult meemaken.

Al van kinds af aan vroeg ik mezelf af of ik nog eens zo’n ik-perspectief zou meemaken na mijn dood. Het leek me zo jammer dat als het op een gegeven moment ophoudt, er een oneindige nietsheid volgt. Kan er niet nog eens een mensje of beestje geboren worden waar ik opnieuw door naar buiten kijk?

Een nieuw ik-perspectief: het kan

Mijn eerste intuïtie zegt me dat dat niet kan, maar klopt dat wel? Mijn ouders hadden kunnen besluiten kinderloos te blijven, waardoor ik nooit geboren zou zijn. Dan was de wereld voor de rest hetzelfde geweest. Mijn persoonlijke ik-perspectief bestaat dus niet noodzakelijk: ik had er ook niet kunnen zijn. Toevallig ben ik wel geboren, en werd mijn ik-perspectief gecreëerd. Het pure toeval dat ik ter wereld ben gekomen, geeft aan dat de kans dat dit ik-perspectief geboren werd dus niet 0 is. En als de kans niet 0 is, zie ik niet in waarom het dan niet nog eens zou kunnen gebeuren. Welk principe zou dit tegen moeten houden?

Meerdere ik-perspectieven tegelijk?

Maar als de kans niet 0 is dat het nog eens gebeurt, kan het dan ook gebeuren terwijl ik nog leef? Als je hier 'nee' op antwoordt, wijst dat op een metafysisch principe dat het bestaan van een ik-perspectief limiteert tot één tegelijk. Een mechanisme wat dus als een soort ziel je leven overstijgt, als een parkeerkaartje wat je pas kan doorgeven als je zelf wegrijdt. Voor iemand die niet gelooft in het bestaan van een onstoffelijke ziel is dit wel een probleempje.

Het alternatief is dat je twee ik-perspectieven tegelijk kunt hebben. Maar stel dat ik mezelf via een biochemische 3D-printer volledig laat kopiëren, beleef ik dan ineens twee ik-perspectieven tegelijk? Of kijk ik dan alleen tegen een kloon aan, en hij tegen mij? In dat geval kan ik elk onderdeel van mijzelf in exact dezelfde constellatie nabouwen, en toch blijft er iets wat ik wel heb en mijn kopie niet. Wat is dat toch? Welk stuk van mijn biologie geeft mij dit perspectief?

Ik ben jou en jij bent mij

Toch lijkt het me niet onmogelijk dat verschillende ik-perspectieven tegelijk kunnen bestaan. Je merkt het gewoon niet, omdat je per perspectief alleen maar dát eigen verleden herinnert. Dus heb ik continu de illusie dat ik enkel van één persoon het ik-perspectief heb, omdat ik me niet jouw verleden herinner. Misschien heb ik wel van meerdere mensen het ik-perspectief tegelijk. Misschien wel van alles wat leeft. Dus ook van jou, op dit moment.

Deze column werd geschreven door Job van schrijverscollectief Kaf.