De pen tegen het zwaard.
De pen is machtiger dan het zwaard. Ook al leek het er vorige week even op van niet. Dat een paar Franse cartoons over een fictieve profeet een stel barbaarse ploerten de Kalasjnikovs deed opnemen is, nou ja, tekenend voor hun zeggingskracht. Er zullen altijd meer woorden en pennenstreken beschikbaar zijn om meningen te ventileren dan dat er kogels zullen zijn om die af te knallen.
In een rechtstreeks duel ben je met alleen een potlood of pen in je hand meer dan weerloos. Daarover ontstond ook de massale schrik en woede. Het brute, koelbloedige geweld waarmee de redacteuren en hun beschermheren werden afgeschoten ging elk voorstellingsvermogen te boven. Zeker nu er ook sociale media beschikbaar zijn, komen beelden de huiskamer binnen alsof we er zelf naast staan. Dat mensen onmiddellijk hierna gewapend met een pen de straat op gingen om te laten zien dat ze zich niet af lieten schrikken, is een bemoedigende gedachte.
Eveneens bemoedigend was dat verschillende delen van de moslimbevolking van Europa, ook in Nederland, snel en spontaan naar buiten traden om ook hun afschuw te laten blijken. Sommige mensen kunnen dat hypocriet vinden, of roepen dat ze hun ware aard nog steeds verborgen houden, maar dat geloof ik gewoon niet. Het is een heel andere reactie dan na de vergelijkbare aanslag op Van Gogh ruim tien jaar geleden, toen de lading van die moord aan een groot deel van de moslimgemeenschap voorbij leek te gaan.
Bij impasses in de vooruitgang van een samenleving is het nodig om zaken die die vooruitgang in de weg zitten te benoemen en vaak is dat niet mogelijk zonder tradities en overtuigingen te kwetsen of te beledigen. Satire is al sinds de Griekse oudheid een stijlfiguur om op een elegante manier lucht aan dat proces te geven. De goden kwamen toen trouwens regelmatig langs op het toneel in een deus ex machina om het plot te wenden. Tegenwoordig zijn goddelijke interventies blijkbaar vooral mensenwerk.
Het inpassen van de conservatieve islam in een maatschappij die in een proces van eeuwen absolute, verlichte vrijheden heeft veroverd op eenzelfde behoudende christelijke heerschappij schuurt. Al jaren. Debatten lopen telkens weer stuk op de onbereidwilligheid om de ander concessies over hun eigen gevoeligheden te doen, terwijl hier nou juist alle vrijheid is om met een beetje toenadering naast elkaar te leven.
Of het in alle vrijheid bedrijven van spot en satire helpt dit te doorbreken, met kwetsende en beledigende standpunten? Ja, net als het dat altijd gedaan heeft. Helpt het om als een dreinende kleuter te blijven klagen dat je je beledigd voelt om een paar grappen en tekeningen? Nee: suck it up! Anderzijds kun je je afvragen of je met een eindeloze stroom tekeningen van een stereotiepe profeet de boodschap niet uitholt. Het lijkt een oplossing in elk geval niet dichterbij te brengen.
Wat mij betreft is de nieuwe cover van Charlie Hebdo het meest fantastische antwoord dat ze hadden kunnen bedenken. Juist nu was het belangrijk om een tekening van de profeet te maken, met de scherpste en meest menselijke reactie die mogelijk was. Het toonde dat het vrije woord zich niets zal aantrekken van welke vorm van intimidatie dan ook. Een krachtig gebaar.
Oneindig veel sterker dan de hele militante discussie die naar aanleiding van de aanslag in Nederland op gang kwam. Die oproepen om zwaar te gaan bewapenen en de oorlog uit te roepen gaan uit van een tegenbeweging die net zo extremistisch is als dat wat zij poogt te bestrijden. Het roept alleen maar op tot wantrouwen en polarisering. We moeten ook oppassen dat we niet alle openheid en rechten op privacy die we de laatste jaren hebben opgeëist zomaar weer inleveren ten gunste van schijnveiligheid.
Ik ben geen Charlie, daarvoor ben ik niet compromisloos genoeg, maar ik zal altijd partij kiezen voor de hen die slechts met pen en woord de mogelijkheden van de vrijheid nemen om die vrijheid te verdedigen.
