Ontschuld!
Het nieuwe academische jaar is weer van start gegaan. Een hele nieuwe generatie jongeren staat met gezonde spanning te trappelen voor de poorten van het hoger onderwijs. Nadat ze hun proeve van bekwaamheid aan het einde van de middelbare school succesvol hebben afgesloten, staan ze op de drempel van een nieuwe levensfase.
Een fase waarin zij op zichzelf gaan wonen en hun eigen boontjes gaan leren doppen. Een waarin ze leren om verantwoordelijkheid te nemen voor de inrichting van hun toekomst. Ze hebben ervoor gekozen om na de middelbare school door te leren in een theoretische of praktische richting, om hun kansen op de arbeidsmarkt te vergroten. Hierbij zullen sommigen boven zichzelf uitstijgen, anderen zullen zichzelf keihard tegenkomen en het niveau niet aankunnen. Voor elke jongere geldt echter dat onwrikbare recht op onderwijs. Een relatief zorgeloos bestaan, maar van onderschat belang op de weg naar volwassenheid.
Maar met de herinrichting van de studiefinanciëring, die er eerder dit jaar doorheen is gedrukt, is er een flinke winkelhaak in dat recht getrokken. De generatie van dit jaar is de laatste die nog even mag ruiken aan dat bestaan, zonder financiële risico’s aan te gaan. Een ordinaire bezuinigingsmaatregel op het hoger onderwijs uit de koker van de PvdA, die deze als een ‘sociaal leenstelsel’ heeft weten te verkopen: eerlijk zullen we alle schulden delen. Een merkwaardig schizofrene maatregel van een socialistische partij die een neoliberale maatregel doorvoert.
Er wordt bijvoorbeeld gepropageerd dat de uitval te groot is en dat jongeren studies niet afmaken. En dat daardoor de kosten voor subsidiëring van het onderwijs te hoog worden om het op deze wijze te kunnen financieren. De huidige regeling is dat als je tien jaar na de start van je studiebeurs geen studie afgerond hebt, je alles terug moet betalen. Dat is een, misschien te, lange termijn voor studies van gemiddeld vier jaar, maar er is ten minste al een regeling die je ertoe dwingt om in elk geval iets af te maken.
Straks word je min of meer gedwongen om in één keer een goede keus te maken en alles binnen vier jaar af te ronden om je schuld binnen de dertigduizend euro te houden. Bijzondere manier van gedragsconditionering vanuit de overheid. Dat je er vijfendertig jaar over mag doen om het af te lossen lijkt een aardige handreiking, maar je zit hiermee natuurlijk veel langer in de greep van de overheid.
Kun je een jongvolwassene die net van de middelbare school komt verantwoordelijk stellen voor een keuze, waarvan hij op voorhand de inhoud totaal niet kan overzien? Meeloopweekjes en proeftentamens gaan echt niets veranderen aan een studiekeuze, die heb je nu ook al. Je weet gewoon niet wat een studie, en de studietijd, allemaal gaat bieden, ook dat hoort bij die jongvolwassenheid.
En is het fair om iemand na het halen van een diploma in het hoger onderwijs meteen met zo'n vijfenentwintigduizend euro schuld de maatschappij in te sturen? Niet als de maatschappij zo is ingericht dat je met een diploma alleen geen baangarantie hebt, maar dat je vooral aan de bak komt met referenties en netwerken. Niet geheel onbegrijpelijk dat werknemers het liefst mensen binnenhalen die ze al een beetje kennen, maar dan is het natuurlijk niet zo gek als mensen minder tijd overhouden voor hun studie. De maatschappij is niet meer ingericht om kennis en verdieping op te doen – ook al wordt er nog zoveel over een ‘kenniseconomie’ gerept – maar op het zo snel mogelijk rendabel te zijn ten opzichte van de financiële investeringen die in je worden gedaan.
Wat ook niet helpt is dat diploma’s tegenwoordig bijna weggegeven worden. Genadezesjes om maar een zo hoog mogelijk quotum afgestudeerden te halen is tegenwoordig schering en inslag. Niet echt bevorderlijk voor de naam die je als instituut hoog wil houden. Die schoonheidsfout kan het hoger onderwijs zelf in zijn zak steken en daarmee gooien ze ook hun eigen glazen in, want de overheid zal niet staan te springen om in zo’n instituut verder te investeren. Als studenten met hun gedachten meer bij het regelen van hun toekomst ná het hoger onderwijs zijn en daardoor weinig tijd investeren in de tijd die ze bínnen dat hoger onderwijs doorbrengen, komt dat de relatie met hun docenten niet ten goede, en raken docenten zelf ook ontmoedigd. Het hoger onderwijs is verworden tot een inspiratieloze diploma-automaat.
Het zou het hoger onderwijs sieren als ze zich weer eens zouden richten op hun inherente belang: niet alleen maar kennis overdragen, maar ook uitdagen tot zelfontplooiing en kritisch denken. Het voorrecht van hoger onderwijs overbrengen op de volgende generatie. Het corrigeren van de diploma-inflatie komt niet alleen de naam van de instituten ten goede, maar je vist gelijk ook de ongemotiveerde mensen ertussenuit. Het recht op onderwijs is er voor iedereen, het recht om een diploma te halen niet. Dat stukje verantwoordelijkheid mag je wel voor rekening van de afnemer laten. Als je de huidige grens van terugbetalen van je studiebeurs terugbrengt van tien naar bijvoorbeeld zeven jaar, kom je vast al een heel eind om mensen sneller af te laten studeren.
Om het af te maken nog maar even een uitgekauwd cliché – al staan clichés niet voor niets bekend om hun waarheidsgehalte: het meest asociale aan de hele regeling is dat de generatie die het hele financiële systeem kritiekloos heeft laten afglijden, het nu in stand probeert te houden door de volgende generaties er mede voor op te laten draaien. Ze hebben zelf allemaal minstens acht jaar zonder zorgen gestudeerd en niets gedaan om de financiële crisis een halt toe te roepen, maar verwachten nu wel dat een generatie die toentertijd nog niet geboren was eraan meebetaalt.
Het is al lang en breed bewezen dat voor het verrichten van een prestatie een systeem van beloning en straf niet werkt, omdat dat ten koste gaat van de aandacht waarmee de prestatie moet worden geleverd. Laat nieuwe studenten ten minste zonder nog meer kopzorgen studeren, ook al zitten daar rotte appelen tussen. Het verrotte systeem van economische belangen en egocentrisme, waarop de maatschappij waarop zij worden voorbereid stut, moet eerst maar eens vervangen worden door de generatie vóór hen, die deze al borrelend en netwerkend volledig verwaarloosd heeft.
