Theo had vandaag een moorddag

Waarom krijgt Mohammed Bouyeri geen tweeënzeventig maagden als hij bij Allah komt? Hij heeft een dik, vet, onrein varken geslacht.

Nu niet meteen kwaad worden als je dat leest, want dat is dezelfde humor die Theo van Gogh zelf regelmatig gebruikte. Bijvoorbeeld met de uitspraak: ‘Wat ruikt het hier naar karamel. Vandaag verbranden ze alleen de suikerzieke Joden.’
Ik had echt een behoorlijke hekel aan Theo. Ik vond het een racist. Zowel Joden als moslims kregen er van langs. Nuance was een woord dat hij niet kende, of niet wilde kennen. Soms moest je trouwens ook wel lachen om een uitspraak, want humor had hij wel. Alleen ging die humor bijna altijd ten koste van een ander.
Ik mocht Theo dus niet vanwege zijn uitspraken. Er is echter wel één zeer belangrijk verschil tussen mij en Mohammed Bouyeri: ik wens iemand niet dood om zijn of haar uitspraken, laat staan dat ik iemand erom vermoord.

Vandaag is het 2 november. Op 2 november 2004 werd Theo van Gogh vermoord. Nietsvermoedend fietste hij door de Linnaeusstraat in Amsterdam. Het zou zijn laatste fietstocht worden. Mohammed Bouyeri vond dat Theo dood moest. Hij vermoordde Theo met acht kogels en met messteken.
Maar hij deed dat niet alleen vanwege de uitspraken van Theo. Dat kun je afleiden uit het briefje dat bevestigd was aan het mes dat hij in de borst van Theo had gestoken. Die brief was gericht aan Ayaan Hirsi Ali en de VVD. Theo had samen met Hirsi Ali de film Submission gemaakt. In die film wordt de ongelijkheid van mannen en vrouwen binnen de islam aan de kaak gesteld. Vrouwen die mishandeld werden door hun echtgenoten vragen in de film aan Allah waarom hij geweld tegen vrouwen goedkeurt. Er is natuurlijk niets mis met de boodschap, maar met de vorm wel. Er is namelijk gekozen voor naakte vrouwen in doorzichtige sluiers die de teksten uit de Koran, waarin de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen wordt beschreven, op hun lichamen droegen.
Dat is meer dan provoceren; dat is beledigen. Maar het valt nog steeds onder de vrijheid van meningsuiting. Als je beledigd bent door een film of een uitspraak, ga je in discussie. Eventueel beledig je de ander ook, maar je slaat niet aan het moorden.

Toch vond ik de film Submission wel een verkeerde manier om de eigen mening weer te geven. Wat wilden Ayaan en Theo? De islamitische cultuur veranderen? De ellende van die mishandelde vrouwen tonen? Erg nobel allemaal, maar doe dat dan anders. Als je ergens een constructieve discussie in gang wilt zetten, die tot doel heeft positieve veranderingen in een cultuur te verwezenlijken, moet je het wel zo doen, dat het ook zoden aan de dijk zet.
Is er na de film binnen de islamitische wereld een discussie op gang gekomen over het thema van de film? Nee. Integendeel. Gematigde moslims waren ook diep beledigd. Dan heb je dus niets bereikt. Het zal toch niet zo zijn dat de film alleen maar is gemaakt om te beledigen? De opzet is dus mislukt. Ayaan Hirsi Ali en Theo van Gogh wilden door middel van provoceren de discussie op gang brengen, maar die werd overal gevoerd, behalve daar waar hij gevoerd zou moeten worden. Het is dus een verkeerde beslissing geweest van die twee, die ook nog eens Theo uiteindelijk het leven heeft gekost.

Malala Yousafzai heeft laten zien hoe het werkelijk moet. Vanuit de cultuur zelf en zonder te beledigen. Zij is een meisje dat de Taliban trotseerde door haar mening te uiten. Zij provoceerde door gewoon wel naar school te gaan, terwijl van de Taliban meisjes niet naar school mochten. Daarmee provoceerde ze alleen de extremistische groepen binnen de islamitische wereld en niet de gematigde. Ook zij werd bijna vermoord, maar gelukkig gered. Nu zie je overal in de islamitische wereld wel een discussie ontstaan over het onderwerp dat Malala aan de orde stelde. Heel veel moslims zijn ontzettend kwaad op de Taliban en het thema staat in het volle daglicht. Haar manier van vechten voor haar recht heeft veel meer zin gehad dan de manier van Hirsi Ali en Theo. Maar er is wel een overeenkomst.

Theo is vermoord en Malala is bijna vermoord. De een omdat hij onder andere een film maakte waarin hij de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen binnen de islamitische wereld toonde en de ander omdat ze zich inzette voor onderwijs aan meisjes. Zij zijn beiden slachtoffer geworden van bekrompen geesten. Mensen die woorden met wapens bestrijden. Mensen die de vrijheid van meningsuiting niet kennen. In dit geval waren het extremistische islamieten, maar je hebt zulke bekrompen idioten binnen alle geloven en culturen. Denk alleen maar aan de Ku Klux Klan.

Waarom is de dood van Theo voor mij belangrijk om te herdenken ondanks dat ik hem niet echt mocht?
Ik schrijf columns. Columnisten gebruiken alleen het woord als wapen. Vrijheid van meningsuiting is voor iedereen belangrijk, maar voor columnisten in het bijzonder. Een columnist kan mensen volledig afbranden, maar wel alleen met woorden. Als columnisten het niet eens zijn, kunnen ze elkaar in hun columns 'afmaken'. Het blijven echter woorden. Het blijft de mening van de columnist. Iedere columnist weet dat de vrijheid van meningsuiting een van de belangrijkste verworvenheden is van onze maatschappij. Die laat je niet door de een of andere achterlijke idioot afpakken. Theo is er niet meer, maar zijn geest is er nog steeds. Wij laten onze vrijheid van meningsuiting niet vermoorden.