Polenhaat

Omdat wij in geen enkele boekhandel een reisgids over Warschau konden vinden, wisten wij toen wij de trein uitstapten bijzonder weinig over de stad. Daarom dachten wij toen de uitbaters van het hostel ons vertelden dat het museum over de Opstand van Warschau de moeite waard was, dat dit de opstand van 1943 in het joodse getto betrof. Wat ons in tig jaar geschiedenisles nooit was verteld, was dat Warschau een jaar later een veel ingrijpendere strijd leverde, de Opstand van '44, die achteraf de stad heeft gemaakt tot wat-ie nu is.

Dankzij onze lafhartige 'ach, nieuwe heersers, wat doe je er an'-instelling én ons verknipte beeld van wat mooie architectuur is, halen we als de woorden Rotterdam of joden vallen bijzonder graag de Duitsers erbij. Och, wat zijn wij toch mishandeld door die rotmoffen, wat hebben wij gegronde redenen om ze van alle Europese volkeren nog steeds het meeste te haten. We zwelgen bijna 70 jaar na dato nog steeds in Zimmer Frei en opa wil z'n fiets terug, slobberen graag Wiedergutmachungsschnitzels naar binnen, en misbruiken voetbal om oude hekel op te rakelen.

Toch was het hier in Nederland goed toeven, zou je ons vlakke land haast paradijselijk kunnen noemen, in vergelijking met de toestand in Polen. Als minderwaardig ras hadden de nazi's het niet zo op Polen, en ook hun constante neiging om voor vrijheid, onafhankelijkheid en democratie te blijven vechten, gooide veel meer roet in het eten dan die tien miljoen Nederlanders die gewillig met de broek omlaag vooroverbogen om de Duitsers flink welkom te heten en ze vooral geen strobreed in de weg te leggen. Bij ons bleef het bij een bomaanslag hier en daar, een Februaristakinkje, maar in Polen vocht men keihard tot het bittere eind door tegen de Nazi-onderdrukking.

Genoeg is genoeg
Toen de Russen rap naderden in de nazomer van 1944, besloten de Warschauers dat het wel eens genoeg was geweest na het volledig vernietigen van de stadswijk die ooit het getto was, de tientallen concentratiekampen nabij Poolse dorpjes en de gruwelijke mishandeling van een heel volk. Werkelijk vanaf het eerste afgepakte pistool ontvouwde zich een bloederige opstand in de straten van de hoofdstad, waar huis voor huis op de Duitsers werd heroverd in een gevecht dat ruim twee maanden zou duren. Smerig, ziek, ondervoed, onderbemand, onderbewapend en wanhopig bleven de Polen ook toen Hitler extra troepen stuurde, tot de laatste man doorvechten.

Wederom, na de oorlog van 1919, het dubbelverraad van 1939 en het gevoel in de steek gelaten te zijn door de Westerse geallieerden, werden de Polen keihard genaaid. De Russen, die tijdens de opstand tot aan de rivier die Warschau in tweeën deelt waren gekomen en effectief een deel van de stad bezetten, weigerden droppings te doen met voedsel of munitie, ook na herhaaldelijk verzoek van de andere geallieerden. Deze weigering kwam doordat Stalin liever een uitgemoord en afhankelijk volkje bestuurde dan een vrijgevochten onafhankelijk Polen, en wordt achteraf gezien als één van de eerste 'Koude Oorlog'-gebeurtenissen, waarbij de USSR en de VS het naoorlogse Europa al aan het verdelen waren voordat Duitsland überhaupt verslagen was.

De onwil van Rusland om de opstandelingen te helpen met hun stadsguerilla was smerig, maar lang niet zo smerig als de reactie van het Derde Rijk. Wij schreeuwen al 66 jaar moord en brand over de massamoord in Putten, maar je hoort niemand over de 'speciale aanpak' die onz' Adolf voor Warschau in gedachten had. Hitler was de Polen en hun herhaaldelijke neigingen tot opstand allang zat, en wilde de smerige Slaven voorgoed hun lesje leren. Ontvolking van Polen (door massamoord en deportatie) was sowieso een belangrijk punt geweest, gedurende en vóór de oorlog, en Hitler hoopte dat het vernietigen van Warschau de Poolse onafhankelijkheidszin voorgoed de kop in zou drukken. Ook wilde hij Warschau omvormen van Poolse hoofdstad tot onbenullig Duits provinciestadje. De architecturale plannen voor het te herbouwen 'Duitse' Warschau lagen al in '39 klaar.

Warschau: het Centraal-Europese Carthago
“Warschau moet vredig worden gemaakt, ofwel, tot de grond toe vernietigd.” -Hitler, 1944.
“De stad moet volledig verdwijnen van de aardbodem en alleen als transportstation van de Wehrmacht dienen. Geen steen mag overeind blijven. Elk gebouw moet tot op de fundering gesloopt worden.” -Himmler, 17-10-'44.

Dus werd heel Warschau gedeporteerd, na de opstand die aan tienduizenden het leven kostte en alleen werd gewonnen doordat de Duitsers Poolse vrouwen en kinderen als menselijk schild gebruikten in hun bepantserde opmars (ja, lieve lezer, dat is dus geen Palestijns maar Germaans, dus praktisch Nederlands, idee). Straat voor straat werden door hele divisies alle inwoners verwijderd -hetgeen meestal met veel geweld, spontane massa-executies en verkrachtingen gepaard ging-, om ze vervolgens naar vernietigings-, werk- en vluchtelingenkampen af te voeren. Hun huizen met vlammenwerpers, bommen en tanks stuk voor stuk vernietigd. Historisch belangrijke gebouwen, van paleizen en kerken tot universiteiten en beeldhouwwerken, kregen extra aandacht.

Warschau en haar bijna duizendjarige geschiedenis moest en zou volledig vernield zijn, vóór de stad in Sovjethanden zou vallen. Polen nooit meer onafhankelijk, opgedeeld tussen andere staten, beroofd van welke nationale identiteit ook. Dus werd de stad, die reeds voor een derde vernietigd was halverwege '44, grondiger van de kaart geveegd dan welke stad ooit sinds Carthago. In januari '45, toen de Duitsers 200.000 van de in 1939 1,3 miljoen Warschauers hadden vermoord en de nog resterende 700.000 hadden gedeporteerd, was er nog ongeveer 15 procent over van de huizen en appartementencomplexen, en nog 5 procent van de monument(en/ale gebouwen). Op de binnenplaats van het Opstandmuseum is tegenwoordig een indrukwekkende, gitzwarte muur met namen opgericht, twee keer zo lang én zo hoog als die voor Vietnam.

Toen generaal Eisenhower in 1945 de stad bezocht mompelde hij “het lijkt wel Stalingrad”, en daar was geen woord van gelogen. Ik ben twee keer in Berlijn geweest, heb fotoboeken over Rotterdam en Dresden, maar dit was toch nog véél en véél ingrijpender. Al kon ik me dat vooraf nauwelijks voorstellen. Recentelijk heeft het Muzeum Powstania Warszawskiego aan de hand van oude (lucht)foto's de hele stad anno 1945 in 3D nagebouwd. Daarop is middenin de vlakte die ooit het drukke getto was, te zien, alsmede de expres aangerichte verwoesting in het jaar na het sluiten van het getto. De kleine wijk Praga, aan de overzijde van de rivier, was het enige nauwelijks verwoeste gedeelte van Warschau. Nog ongeveer duizend mensen waren in Warschau overgebleven voor de bevolking weer begon aan te zwellen. De rest van de stad was even leeg, uitgebrand en zielloos als Hiroshima of Tokyo.

Als een feniks...
Als enige historische Poolse stad, heeft Warschau geen accent meer. Het 'Amsterdams' van Polen is over zoveel kampen en van Duitsers ontdane steden verspreid, dat alleen in Praga nog een hoofdstedelijk accent te vinden is, onder enkele duizenden van de bijna drie miljoen huidige inwoners. Na '45 komt de grootste verrassing van de geschiedenis van de stad om de hoek kijken: Warschau staat er weer, en heeft niet voor niets de bijnaam 'stad van de feniks' gekregen. Engels woordgrapje: war saw everything, en zo is het. Het hele honderden jaren oude centrum, beide 'Old Town' en 'New Town', is steen voor steen opnieuw opgebouwd, met dezelfde volharding en aandacht voor detail als waarmee het decennia eerder werd vernietigd door een haast puberaal wraakzuchtige bezetter.

Tegenwoordig prijkt het centrum, dat met al z'n muren, poorten, kerken en pleinen zo getrouw is nagebouwd dat je je haast in de late Middeleeuwen waant, hoog op de lijst van UNESCO-werelderfgoed, en is de uit z'n eigen as herrezen stad vanaf 1963 in elk geval deels een héle grote middelvinger naar de Westerburen, alsmede een bewijs van de vakkundigheid van Poolse bouwvakkers in het algemeen (hé, een geintje, na twee A4'tjes ellende!, red.). Het geeft een heel vreemd gevoel om op een monumentaal plein te staan, waar geen enkel gebouw ouder dan zestig jaar is. Die Art Nouveau, die ware feniks van een stad, is daarom werkelijk wereldberoemd. Ons Krijg Je Niet Klein.

Toen wij na het museum te hebben bezocht en de 3D-film over de vernietiging van de stad te hebben gezien, aan Pjotr de Poolse kroegbezoeker vroegen aan wie ze het meeste een hekel hadden, zei hij verrassend genoeg “niet de Duitsers, maar de Russen.” De huidige jongeren, ouders en grootouders hebben vooral te maken gehad met de Russen als oppressor en neerzetter van spuuglelijke flats; dé manier om je volgens Pjotr in Polen te onderscheiden van en af te zetten tegen het verleden, is Engels leren; Pjotr had, de basisschool in 1991 betredende, zelfs privélessen Engels gekregen van zijn ouders. Zo snel mogelijk weg van de meeste verse wonden van het verleden.

Zoals bij Old Town en de herbouw ervan. Het -opnieuw- dubbelverraad van het Westen, door WO2 te starten om Polen maar de aandacht te focusen op West-Europa, en Polen vervolgens als cadeautje aan de Russen te schenken, alsof het niets was. Het vernielde en herrezen Chopin-monument, universiteiten, kathedralen, stadsmuur. De ontvolkte en nu weer dubbel zoveel bévolkte stad, nieuw en oud psychedelisch door elkaar heen lopend, nu Westers consumentisme en vrouwbeeld ruimhartig omarmend, Nederlandse toeristen verwelkomend in Hostel New World; als vanzelf volgende week meer over onze vakantie in de merkwaardige feniksen, die beide Riga en Warschau bleken te zijn; de vriendelijke bevolking, de onverslaanbare vrouwen, het lekkere bier, de kansen die Euro en EU eindelijk, verdiend, bieden – tot dan, en bedankt voor het opnieuw uitlezen van zo'n lang en wellicht enigszins onverteerbaar stuk.

Bronnen:
Cijfermateriaal, Old Town Reconstruction
Wikipediapagina 'Warsaw Uprising'
Wikipediapagina 'Planned Destruction of Warsaw'
Muzeum Powstania Warszawskiego
Redenen UNESCO-Werelderfgoed


Warschau, 1945. 3D-film van het museum, vanzelfsprekend weliswaar in 2-, maar wel in HD.