Het slechtste in de mens
Soms lijkt het toeval. Je ziet nu net die specifieke documentaires achter elkaar en je leest nu net die vergelijkbare artikelen, die ineens allemaal verband lijken te hebben en een enorm inzicht verschaffen. Geen nieuw inzicht. Maar wel meer diepte in je denkbeelden.
National Geographic zond twee series uit over de oorlogservaringen in Afghanistan. De ene was gefilmd vanuit een Amerikaanse compagnie, die vocht in een zeer gevaarlijk gebied, waar vrijwel dagelijks werd gevochten. De andere was gefilmd vanuit Kamp Holland in Uruzgan.
In beide gevallen ging het vooral over overtuigde, jonge militairen. Binnen hun kennis en wereldbeeld, begonnen ze vanuit een stuk menselijkheid aan hun taak. Er was een duidelijke overtuiging dat ze iets goeds deden voor de plaatselijke bevolking. Tot ze zelf onder vuur kwamen. Tot de eerste doden aan hun eigen kant vielen.
Vanaf dat moment zag je deze jongelui veranderen. Een mens doden werd normaler en vanzelfsprekender. Taliban werd langzaamaan ongedierte dat moest worden uitgeroeid. Het onderscheid tussen schuldigen en onschuldigen leek in hun hoofden te vervagen. Oorlog werd haast een sport.
Eerder dit jaar zag ik een documentaire over de Einsatzgruppen in Nazi Duitsland. In eerste instantie werden deze ingezet om het verzet van geannexeerd Oostenrijk en Tsjechië te breken, maar niet lang daarna werden Joden het belangrijkste doelwit. Dit waren hoofdzakelijk zieke geesten, die werden gebruikt om een vreselijk doel te bereiken. Eigenlijk was dit zelfs heel goed verklaarbaar. Als je psychopaten inzet, zul je ook psychopathische resultaten gaan zien.
Alleen zag ik heel recent weer een reportage over 'gewone' Wehrmacht soldaten, die net zo goed tot de meest vreselijke daden kwamen. Hier ging het vaak opnieuw om jonge mannen, die met hun kennis van dat moment, de oorlog in gingen voor een doel waar ze nog in geloofden. Alleen kwam bij hen ook het beest naar boven, toen ze genoeg ellende hadden gezien. Toen ze zelf al genoeg vrienden waren verloren en van alle kanten waren opgejaagd. Dit waren niet de geboren psychopaten die er ook weleens tussen zaten, maar met name de jongens die zonder een oorlog gewoon als respectabele burgers volwassen zouden zijn geworden.
Jaren terug zag ik een interview met een oudere vrouw in Kroatië. Een Moslima die verhaalde over haar neef, die met een vriend op de vlucht was voor de Serviërs en zich in haar huis had verschanst. De Serviërs vonden de jongens en martelden hen in haar achtertuin, om hen daarna op te hangen en langzaam te laten stikken. Zij vertelde dit allemaal heel kalm en gedetailleerd. Om daarna net zo kalm te vertellen dat ook zij nu in staat was om een Serviër te vermoorden.
En zo zit voormalig Joegoslavië nog vol met mensen die door hun ervaringen in staat zijn geworden om diepgeworteld te haten. Die voormalige buren kunnen vermoorden. Mensen die ooit niet eens zouden denken aan geweld, maar inmiddels tot de meest vreselijke dingen in staat zijn. Simpelweg omdat het hen ook is aangedaan. Omdat geliefden zijn vermoord.
Niet uniek in de geschiedenis en niet uniek in de wereld. In Noord Ierland is de haat tussen Protestanten en Katholieken nog zo diep geworteld en hebben nog zoveel families een vreselijk verhaal, dat zelfs geboren worden als Katholiek, betekent dat je een afkeer van Protestanten kunt hebben. Dit geldt ook voor Noord- en Zuid Koreanen. Voor Hutsu's en Tutsi's. Voor Palestijnen en Israëliërs.
Op den duur is het van geen enkel belang meer wie er goed of fout zit. Wie de strijd is begonnen. Wie schuldig of onschuldig is. Wie dader of slachtoffer is. Op een zeker moment is iedereen dader en is iedereen slachtoffer. Alle partijen worden slecht. Ieder mens is in staat een monster te worden.
Of juist niet?
Ik beschrijf hierboven ook wel werkelijk het allerslechtste in de mens. In al deze omgevingen en situaties hebben ook velen daadwerkelijk het allerbeste in de mens laten zien. Hulp geboden. Hun medemens gevoed en verzorgt, onder vreselijke omstandigheden. Anderen in bescherming genomen. Anderen voor moordenaars verborgen. Met gevaar voor eigen leven hebben ze dat van hun medemens beschermt.
Wat brengt het slechtste in de mens naar boven? En wat het beste? Blijkbaar is ieder mens tot alles in staat. En dan hopen we misschien op onze eigen vrije wil. Maar wat als jij plotseling slachtoffer zou worden? Zou je dan niet in staat zijn tot een moord?
Mij is gelukkig veel bespaard gebleven. Maar wat als ik morgen wordt overvallen en afgetuigd door een groep Zweden? Of dat dit mijn zoon zou overkomen? Zou ik dan ooit nog zonder vooroordeel of oordeel iets over Zweden kunnen zien of lezen? Zou ik zonder haat een Zweed te woord kunnen staan?
Ik durf geen garanties te geven.
