Mark Rutte en de criminele economie
Er gaat geen dag voorbij of er wordt een NS-medewerker voor de trein geslingerd, ambulancepersoneel massaal gestenigd, of een buschauffeur hardhandig afgeranseld. De ernst van de situatie is inmiddels ook tot Den Haag doorgedrongen, want politiek Nederland verdringt zich om schande te spreken van deze wanpraktijken. Mark Rutte waagde het zelfs om met een oplossing te komen. Zijn lumineuze idee bestaat uit een busje pepperspray dat de brave OV-broeders bij zich zouden moeten dragen. Oog om oog, tand om tand, zo is het liberale gedachtegoed in deze kwestie.
Een kat in het nauw maakt rare sprongen. En dat geldt ook voor onze Mark, die steeds minder zetels overhoudt waarop hij kan uitrusten. Helaas voor de zwakste lijsttrekker van Nederland zal ook zijn noodsprong richting pepperspray het dalende zetelaantal niet doen keren.
Maar hoe pakken we het schorremorrie dan wel aan? Als kleuter wist ik het wel. Iedereen die een misdrijf beging zou het moeten bekopen met zijn leven, zo stelde ik voor nadat mijn speelgoedpaardje op klaarlichte dag uit de voortuin was ontvreemd. Immers, als de doodstraf boven je hoofd hangt, dan haal je het niet in je hoofd om een speelgoedpaard van een ander mee te nemen, aldus onderbouwde ik mijn bloedserieuze voorstel. Hoewel het een zeer doeltreffende oplossing voor het bevolkingsoverschot zou betekenen, is de doodstraf misschien een ietwat rigoureuze maatregel nu ik erop terugkijk, maar het idee erachter is zo gek nog niet. En kinderlijk eenvoudig. Verzwaar de straffen, dan voorkom je dat jan en alleman het slechte voorbeeld volgt. Gooi een gewelddadige spoorzoeker een jaar achter de tralies, en de rest van de coupé laat netjes zijn kaartje afstempelen. Railrunner doeltreffendheid.
De straffen in Nederland zijn te veel gericht op de daders. Onder het motto terugdringen van recidive wordt de laatste jaren middels een persoonsgerichte aanpak gestreefd om de kans op herhaling van het misdrijf zo gering mogelijk te houden. En daartoe worden opvoedingskampen, gedragsinterventies, leerstraffen en een overdaad aan werkstraffen ingezet. En niet te vergeten een goede nazorg. Kenners willen ons grif doen geloven dat deze 'softe' aanpak zijn vruchten heeft afgeworpen. De recidivekans is immers met enkele procenten verlaagd. Eén hoeraatje voor de leerstraffen. Maar daar blijft het dan ook wel bij. Want hoewel het natuurlijk belangrijk is om het geboefte op het rechte pad te brengen, is dit niet het enige doel dat moet worden nagestreefd. Minstens zo belangrijk zijn twee andere aspecten, te weten het rechtvaardigheidsgevoel dat de straf moet uitstralen en de afschrikwekkende werking die ervan uitgaat.
En juist die aspecten dreigen ondergesneeuwd te raken in het terugdringen van recidive.
Terwijl de bewijzen voor het gelijk van de bekende econoom en Nobelprijswinnaar Gary Becker, die zijn invloedrijke economische model van criminaliteit zo'n 40 jaar geleden opgesteld, zich nog steeds blijven opstapelen. Kort gezegd komt de theorie erop neer dat de crimineel een afweging maakt tussen de te verwachten opbrengst van zijn daad en de gemiddeld te verwachten straf. Criminele economie komt in feite overeen met de basisaanname van de hele economische wetenschap: dat mensen ernaar streven hun nut te maximaliseren. Wanneer iemand een conducteur in elkaar wil rossen, de kans dat hij wordt gepakt, veroordeeld en gestraft wordt op één op vijf schat, en de gevangenisstraf op een maand (vrij hoog voor Nederlandse begrippen), dan houdt hij rekening met een gemiddeld te verwachten straf van een paar dagen brommen. Hij zal alleen van het geweld afzien als hij het genot van de aframmeling geen paar etmalen water en brood waard vindt. Tegelijkertijd houdt dit in dat het vergroten van de pakkans en het verhogen van de straffen de kans op dit geweld zal laten afnemen. Natuurlijk zullen de veelal debiele criminelen hun pakkans en strafmaat niet precies kunnen inschatten, maar het onderliggende idee is even simpel als logisch. Een kind kan de was doen. En de ambulancebroeders hun werk.
Dus Mark, misschien is het idee om op deze welgefundeerde schots te springen, en stel dit simpele idee eens voor. De OV-medewekers zullen je dankbaar zijn. En belangrijker nog, het levert je misschien zelfs nog wat zetels op.
