Wat zegt je hart?
"Wat zegt je hart?" Dat vroeg ze me, toen ik haar mijn dilemma had voorgelegd. "Niets," zei ik na een ogenblik. In tegenstelling tot de harten van miljarden mensen over de hele wereld heeft mijn hart kleppen, geen stembanden.Het zou je nog verbazen hoeveel mensen in Nederland, jong, intelligent, rationeel, redelijke opleiding gehad enzovoort, er nog letterlijk in gelooft dat onze gevoelens en emoties in het hart zetelen. Het is een mooi symbool hoor, daar niet van. De abstracte scheiding van ratio en emotie is een stuk begrijpelijker als ze van verschillende organen komen. Maar moeten we niet ingrijpen als mensen een beeldspraak gaan misbruiken voor mystieke bullshit en deze plaatsen boven elementaire biologische kennis?
Laat ik vooropstellen dat ik me er wel bewust van ben, dat filosofen, psychologen, neurologen en allerlei andere belangstellenden er nog absoluut niet uit zijn hoe ratio en emoties zich precies tot elkaar verhouden. Sterker nog, het laatste woord is ook nog lang niet gesproken over de vraag of er überhaupt wel sprake is van een scheiding tussen die twee. Ik druk de geachte lezer dan ook op het hart dat ik zelf geen enkele illusie koester dat ik zou weten hoe het zit. Maar dat het hart er niets mee te maken heeft, dat is toch wel redelijk zeker.
Toch ben ik wel een voorstander van de scheiding van ratio en emotie. Voornamelijk omdat mensen al emotioneel kunnen worden, nog voor ze zich bewust hebben afgevraagd of die emotie wel terecht is. Natuurlijk, de zintuiglijke waarneming moet eerst door een filter van instinct en ervaring, voordat een emotie ons overvalt. Alle dingen die we zien, horen, voelen, enzovoort, moeten eerst herkend worden, voordat die waarneming gecategoriseerd kan worden als iets wat eng is. Pas dan kan de emotie de fysiologische veranderingen die daarbij horen (bijvoorbeeld een versnelde hartslag, zweten, scherper zien) in gang zetten. Echter, dit alles is in eerste instantie een onbewust proces.
Daarna kunnen we pas de situatie bewust en dus rationeel beoordelen, en zouden we alsnog kunnen besluiten dat de situatie niet de moeite van het bang worden waard is. De emotie kan dan echter al een aantal fysiologische veranderingen in werking hebben gezet, die invloed hebben op het beslissingsproces. Ondanks die verwevenheid, geloof ik er absoluut in dat het mogelijk is om rationeel, na afweging van de gepresenteerde feiten, te beslissen dat de emotie niet past bij de situatie. Daarmee kunnen we de emotie bezweren en een beslissing nemen die minder rationele diersoorten niet zouden kunnen nemen.
Natuurlijk, emoties hebben ons goed gediend in de evolutie. Door angst hebben we bedreigende situaties kunnen overleven. Door liefde hebben we samenlevingen op kunnen bouwen die vele malen sterker zijn dan het individu. En nog altijd kan het heerlijk zijn om jezelf te verdrinken in genot, of te zwelgen in melancholie. Nog altijd ontsnappen mensen uit gevaar omdat de emotie het lichaam heeft voorbereid op een te nemen actie. Maar om je gevoel te laten regeren over je ratio, dat lijkt me een perfecte manier om de devolutietheorie kracht bij te zetten. Als ik kijk naar rellende voetbalsupporters (of juist naar feestende, in de praktijk is het verschil daartussen nauwelijks waar te nemen), of naar fundamentalistische plofkippen, of naar bronstige verkrachters, dan weet ik dat je laten leiden door je gevoel niet de weg vooruit is naar een beschaafde samenleving.
Mijn hart? Dat is een spier die bloed door mijn lichaam pompt. De druk waarmee dat gaat zorgt voor een soort ritmisch boem-boem, boem-boem, maar niets wat eventueel als raad opgevat zou kunnen worden. Mijn hart zal geen nieuwe feiten of inzichten aandragen, om mijn beslissing makkelijker te maken. Mijn overpeinzingen keren weer terug naar het dilemma. Wat te doen?
