Met Savanna de jungle in
De gezinsvoogd van het vermoorde meisje Savanna zal strafrechtelijk vervolgd worden. Daar sta je dan als goedbedoelende hulpverlener. De gezinsvoogd zal ongetwijfeld (inschattings)fouten hebben gemaakt, dat is bijna inherent aan werken met mensen, vaak moeilijke mensen. Want als een individuele hulpverlener een strategie bepaald, dan moet je maar hopen dat die interventie het juiste effect heeft en dat er geen self-denying-prophecy plaats vindt. Voor ferm ingrijpen of afwachten geldt hetzelfde.Ik ken, zoals de meesten, niet alle 'ins en outs' van de zaak Savanna, haar hulpverleners en bovenal de opvoeders die haar uiteindelijk hebben vermoord. Maar ook zonder alle details te kennen durf ik te beweren dat strafvervolging van die ene persoon monsterlijk is. Dit heeft een averechts effect voor de hulpverlening in het algemeen en de kinderhulpverlening in het bijzonder.
In mijn optiek zijn er drie maatschappelijke tendensen op te voeren die van invloed zijn op de hulpverleningssituatie.
Allereerst: het aandeel van het budget dat naar de daadwerkelijke hulpverlening gaat is de laatste jaren minder geworden. Per saldo is er niet zozeer sprake van bezuinigingen, maar door toenemende controle en beheersing van het hulpverleningsproces, wordt het de individuele hulpverlener niet gemakkelijker gemaakt. En de beheers- en controlefuncties hebben zo hun eigen dynamiek die soms indruist tegen de logica van werkinhoudelijke argumenten van de zorg, bijvoorbeeld de toename van overbodige administratie.
Eén van de gevolgen dan de eerste tendens is de tweede maatschappelijke tendens, de oprukkende marktwerking in het publieke domein. De fictie is dat de markt zijn helende werking wel doet en daarmee de zorgvraag en het aanbod bij elkaar zal brengen. Dit heeft de politiek volledig omarmd. Zij schrijven managers en directieleden voor om marktconform te gaan werken met de daarbij behorende salarissen. De strakke en soms onwerkbare productie-eisen zijn dan voor de werkvloer.
Voor de beleidsbepalers binnen zorginstellingen is het daarbij belangrijk om de doelgroep af te bakenen en daarmee de werkprocessen te optimaliseren. De werkdruk die dit voor de werkvloer met zich meebrengt, zorgt ook weer voor allerlei afweermechanismen die de zorg voor cliënten zeker niet ten goede komt.
Verkokering van de zorg is een zichtbaar gevolg. En iedereen weet dat samenwerking binnen een instelling soms al verduveld lastig is, laat staan tussen instellingen.
Dit zijn twee maatschappelijke tendensen die de werkomgeving van de voogd van Savanna hebben bepaald. Maar niet alleen van haar, maar van iedereen die in de zorg werkt.
Maar de meest prominente tendens in de hedendaagse samenleving is de illusie van maakbaarheid. Als er een probleem is dan moet er een oplossing komen en het liefst door de inspanning van anderen. En als die falen dan... moet Barbertje hangen. Dan deugt de politie niet, dan heeft de dokter niet juist gehandeld en bij de jeugdzorg is van alles mis. Cliënten, maar ook de maatschappij als geheel, eisen gewoon dat zaken opgelost worden, ziektes verdwijnen en opvoedkundig leed niet mag bestaan - ook al is dat een onmogelijke opgave.
Maar beseffen ze wel dat in het geval van Savanna de hulpverleners werken in het diepste gedeelte van het maatschappelijke afvoerputje? De meeste mensen willen dat niet zien en als ze ermee geconfronteerd worden is de collectieve verontwaardiging compleet. Om dat nare gevoel weg te poetsen moet een schuldige worden gevonden. In dit geval de jeugdzorg en vooral die ene gezinsvoogd.
Het gevolg, hulpverleners die nog minder durven te doen en zich verschuilen achter de procedures die op papier effectief en controleerbaar zijn, maar soms niets meer te maken hebben met daadkrachtige hulpverlening.
Of de gezinsvoogd fouten heeft gemaakt, ik weet het echt niet. Maar ze is wel de dupe van drie elkaar versterkende maatschappelijke tendensen. Ik vraag me daarbij af hoe hebben we het zo kunnen organiseren met zijn allen. Zonder iemand of een speciale groep de schuld te geven, lijkt iedereen wel te beseffen dat er veel mis is.
Misschien is de oplossing wel om iedereen te verplichten een boek van Kafka te lezen?
