De liaan van onwetendheid
Ik stond te wachten op het busstation, starend naar een blauwe lucht en luisterend naar het verbluffende gitaarwerk van John Petrucci. Een kalende man van middelbare leeftijd - het leek me een man die clichématige openingszinnen van betogen wel kon waarderen - kwam aangerend, maar zijn bus reed al weg. Hijgend en napuffend klaagde hij steen en been over het leven dat altijd zo oneerlijk voor hem was. Onrecht schuilt ook in de kleinere dingen, maar dat wil er bij politici niet in. De kalende man zou anders praten als hij later op de dag erachter kwam dat de betreffende bus in vlammen is opgegaan door, laten we een actueel voorbeeld nemen, een terroristische aanslag. Rechtvaardigheid, is dat relatief?We bevinden ons op Grieks Sicilië, in de zesde eeuw voor Christus. Phalaris, de tiran van Akragas (tegenwoordig Agrigento), ontbiedt Perillos van Athene, een smid, om voor hem een effectief martelwerktuig te bouwen. Perillos brengt hem een holle, bronzen stier. Via een luikje kan een ongelukkige ziel plaats nemen in het gevaarte waaronder een vuurtje brandend wordt gehouden. Het resultaat: een krijsende, geroosterde Griek. Phalaris was allesbehalve overtuigd van de effectiviteit en dwong de smid de bronzen stier in. Zwartgeblakerd en op sterven na dood werd Perillos er weer uitgehaald; de tiran was overtuigd van de effectiviteit. Dat wat overbleef van de smid werd al spoedig van een klif geduwd - een lot dat bussen in films vaak beschoren is overigens.
Wat voor lessen kunnen we uit dit fraaie stukje geschiedenis destilleren? Ten eerste: ga niet in zee met tirannen die nergens voor terugdeinzen. Ten tweede: mensen kunnen niet tegen bovenmatige hitte. We keren weer even terug naar het concept dat door ieders hoofd dwaalt maar ook in ieders hoofd een andere betekenis heeft: rechtvaardigheid. Is het rechtvaardiger om een man die nog enkel pijn voelt, enkel in termen van pijn denkt en enkel pijn kan uitdrukken van een klif te duwen of om deze man in leven te laten? Phalaris, een wrede tiran maar desalniettemin (of moet ik zeggen: daarom?) een mens, zag zich wellicht ook voor deze keuze gesteld. Zoals doktoren tegenwoordig lijdende patiënten kunnen assisteren door hen 'de pil van Drion' te verschaffen, hielp Phalaris misschien de gepijnigde smid door hem van een klif te duwen.
En is er dan een mooier eind dan door de lucht te kunnen glijden, even alles te vergeten en met een grote klap de grote poppenkast van het leven te verlaten? Driewerf neen, is mijn antwoord. Je leven flitst in sneltreinvaart voorbij, je beseft de nietigheid van het alles, het gebrek aan zin, de illusie van zingeving. Maar de anderen komen het niet te weten, die blijven slingeren aan de liaan van onwetendheid, als een stel Tarzans zonder oren en ogen, maar mét een machtige brul waarvan de boodschap enkel is dat er brul gaande is.
Zoals tweederangs schrijvers schrijven over bloempotten, zoals Volendamse jongeren zingen over lege batterijen, zoals absurdisten besluiten om in Almere te gaan wonen en zoals mensen die de werken van Plato lezen de werken van Plato lezen, klamp ik me vast aan de complete willekeur die het leven weet te bieden: vol overtuiging. Ik ga van Deventer naar Veere, van Anonieme Alcoholistenbijeenkomst naar antifascistenmanifestatie, van dansen in de regen naar lezen over de geschiedenis van een provinciestadje als Meppel. Emil Cioran, zelf een wijs man, stelde ooit dat de ware wijze met alles akkoord gaat, omdat hij zich met niets identificeert. Hij is een opportunist zonder begeerten, hij waait mee met alle winden. Een goede eigenschap, want een principieel mens is een dood mens. Mijn pad tot dusver is kronkelend, van een pad dat voor me ligt is niets bekend. Wellicht is het er niet.
Calvijn meende te weten dat God voor ons allen al een pad had uitgestippeld. Laten we aannemen dat er een God is (of dat hij nog leeft, om Nietzsche maar even te volgen): een grotere tragi-komediant als de almachtige zou niet kunnen bestaan. Probeer maar eens een verhaal als dat van die tiran en die smid te verzinnen! Om het lijntje nog even door te trekken: probeer maar eens een diersoort te verzinnen die begrippen verzint als 'rechtvaardigheid', of 'vrije wil' en 'rationaliteit'!
Blijf voorlopig maar lekker slingeren aan je liaan.
