Goedbedoeld maar desastreus

Het was een mooi feestje, zaterdag. Of de optredens later als net zo legendarisch zullen worden beschouwd als de optredens tijdens de eerste Live Aid weet ik niet, maar leuk om al die sterren voorbij te zien komen vond ik het wel. Reden voor feest was er ook wel natuurlijk. Het kwijtschelden van de schulden van de meest armlastige landen door de G8 is zo goed als in kannen en kruiken, en onder de enorme druk van de publieke opinie kan de G8 alle armoede de wereld uit helpen. Zegt Geldof.

Het kwijtschelden van die schulden is natuurlijk mooi. De huidige situatie, waarin die arme landen ons meer betalen aan rente dan wij hen aan ontwikkelingshulp, was natuurlijk te gek voor woorden. Het kwijtschelden van die schulden ontheft de inwoners van die arme landen van het betalen van de rente (het geleende geld zelf staat voornamelijk op de Zwitserse bankrekeningen van de locale dictators), maar daarmee is nog niet alle ellende de wereld uit. Eigenlijk herstellen we hiermee enkel een fout die we in de afgelopen decennia gemaakt hebben, oplossen doet het nog weinig.

En dus eist Live8 ook een verdubbeling van de hulp aan Afrika. Ditzelfde weekend presenteerde het IMF echter drie nieuwe studies waaruit, net als uit eerdere studies, naar voren komt dat hulp, in welke vorm en aan welke overheid dan ook, niet of nauwelijks helpt. Sterker nog: één van de rapporten waarschuwt voor goedbedoelde maar desastreuze hulp. Als hulp al werkt zoals bedoeld, zijn de nadelen vaak zo groot dat de economie van het ontvangende land er alleen maar slechter van wordt. Hoewel je met een berg geld veel arme mensen een fatsoenlijk bestaan kunt geven, blijkt hulp de concurrentiepositie van een land juist te verslechteren, en wordt zo'n land alleen maar afhankelijker van de hulp.

Het enige dat echt lijkt te helpen om de economische problemen in Afrika aan te pakken, lijkt het bevorderen van vrije, eerlijke handel te zijn. Op het moment dat Afrika eerlijk kan meespelen op de wereldmarkt, zal de concurrentiepositie verbeteren, de export toenemen en de welvaart stijgen. Ook dit was een belangrijk aandachtspunt van het hele Live8 gebeuren.

Helaas is dat ook het punt dat het minste kans heeft om te worden gerealiseerd tijdens de G8 meeting. Wie leeft in overvloed kan best iets missen. Dus meer geld richting Afrika is geen probleem. Maar het wegnemen van handelsbarrières en bevorderen van eerlijke handel is iets geheel anders. Als Afrika concurrerend wordt, gaat dat eigenlijk automatisch ten koste van ons. Als westerse multinationals gebruik gaan maken van de lage lonen in Afrika, kunnen bij ons banen en welvaart verloren gaan. Dat is voor politici een stuk moeilijker te verkopen aan de miljoenen kiezers die afgelopen weekend Live8 steunden dan verhoging van het budget voor hulp. Geldof wordt niet afgerekend op werkeloosheidscijfers. Geldof zal niet verantwoordelijk worden gehouden als onze economie structureel onder extra druk komt te staan. Politici wel.

Vanuit Afrika gezien zou het natuurlijk prachtig zijn als multinationals bij de volgende verhuizing van een fabriek naar een lage-lonen land zouden kiezen voor Afrika in plaats van Azië of Oost Europa. Maar wie een beetje bekend is met de bedrijfscultuur aldaar, weet dat het een illusie is. Werknemers komen opdagen als ze geld nodig hebben, en blijven weg als ze geen geld nodig hebben, wat anders te doen hebben, of op sterven liggen vanwege AIDS. Een schriftelijke verlofaanvraag in drievoud een week van tevoren zit er in ieder geval zeker niet in. Hoewel ik, op sterven aan AIDS na, de charme van zo'n cultuur zeker kan benijden, is het allemaal natuurlijk volslagen onverenigbaar met wat moderne, westerse bedrijven verlangen van hun werknemers. En dan hebben we het nog niet eens over de gebrekkige rechtszekerheid in de vaak politiek onrustige, dictatoriale en corrupte landen.

Hoewel sommige mensen schijnen te denken dat geld, of in ieder geval welvaart, een einde zou betekenen aan alle problemen in Afrika, ben ik er niet zo zeker van. Op dat moment ga je namelijk in je arrogantie (wat wij hebben is beter, en zal dus ook wel beter voor hen zijn) voorbij aan het feit dat Afrika problemen heeft die verder gaan dan alleen een gebrek aan geld. Je gaat dan voorbij aan de cultuur, de etnische spanningen, de overbevolking, de ziektes enzovoort. Symptomen bestrijden kunnen we wel, maar de beste oplossing die we tot nu toe bedacht hebben is het continent volledig verwestersen, in plaats van erkennen dat verwestersing juist veel problemen veroorzaakt of versterkt heeft.

Eigenlijk moeten we dus concluderen dat het enige dat misschien zou helpen het eerlijk handelen is. Door de cultuur, infrastructuur en politieke situatie zal het echter nauwelijks mogelijk blijken om concurrerend mee te spelen op de wereldmarkt. Zal eerlijke handel het dan winnen van marktwerking? Wij als consument kunnen vragen om eerlijke handel, maar wie van de vocale supporters van "Make Poverty History" shopt bij de wereldwinkel? Welke handelaar zal zijn winst opofferen voor een eerlijke transactie? Zelfs als alles in Afrika mee zou zitten, zou de "dief van je eigen portemonnee" mentaliteit van het westen alsnog werkelijke verbetering in de weg staan. Misschien iets om aan te werken tijdens de volgende Live Aid.