Het boze oog
Voor tv als kijkbuis naar andere werelden is duidelijk niet echt veel interesse. Ik zie vooral een naar binnen gekeerd kijkbuisje met een obsessie voor de donkere kant van onszelf en onze eigen samenleving. ‘Probleemwijken’, het nieuwe reallife-kindje van SBS6, laat zien dat het dieptepunt van audiovisuele platvloersheid nog lang niet in zicht is. Zeven afleveringen lang trekt een cameraploeg door de asociaalste wijken van Nederland, om de kijker te laten genieten van vechtpartijen, alcoholverslavingen en meer wangedrag uit het echte leven. SBS-programmadirecteur Eric van Stade probeerde er afgelopen woensdag in het AD nog een journalistiek verantwoorde draai aan te geven. “Op <deze> manier laat je zien hoe zo’n wijk echt functioneert. We hebben het oprecht gemaakt en hebben er een goed gevoel over.” Onthullingsjournalistiek bij SBS? Mooi niet. Het is onmogelijk een realistisch beeld van menselijk gedrag te krijgen door er een cameraploeg op te richten. Zodra mensen weten dat ze onderwerp worden van een tv-programma, gaan ze zich ineens heel anders gedragen.
Waar het wel om gaat, is om vermaak zo laagdrempelig mogelijk te presenteren. Want als tv-makers ergens goed in zijn, is het wel inspelen op onze meest dierlijke verlangens en instincten om ons naar de buis te lokken. En dat is ‘onze’ eigen schuld, want hoe platter en zinlozer de inhoud, hoe liever we het zien. Wanneer is het idee ontstaan dat vermaakt worden en nadenken onmogelijk samengaat? Met programma’s als Idols, Big Brother, Herken de Homo en Patty’s Posse lijkt de tv eerder de handrem op ons verstandelijk vermogen. (Ik slaag er nog net in de cliché-uitspraak ‘opium van het volk’ te vermijden.) Hoe vreemd het is gelopen met de uitvinding die onze wereldkennis zou bevorderen… En omdat de toekomst van televisie duidelijk bij de commerciële zenders ligt, vrees ik dat we nog een heel stuk dieper gaan glijden.
Als de leegheid van tv ergens duidelijk wordt, is het wel in de bekende mensen die het ons gebracht heeft. Echte helden hebben we nauwelijks nog in onze samenleving. We hebben alleen nog beroemdheden. Om bekend te zijn, hoef je allang niet meer een voorbeeldfunctie of een talent te hebben. De celebrity van de 21e eeuw is simpelweg bekend vanwege zijn of haar bekendheid, niet om wat hij/zij doet. Wat zijn Katja Schuurman, Jennifer Lopez en Jeroen Post? Beroemdheid is voor hen een doel op zich. Ze zingen wat, acteren af en toe, dan presenteren ze een tv-programma. Alles wat zij doen, is slechts een middel om in de spotlights te komen. Het ultieme voorbeeld zijn De Tokkies; beroemd juist om het feit dat ze niks kunnen. Toch zien wij hun kerst-clip op tv en zijn ze te boeken voor evenementen. Als zij normale burgers waren die geen overlast veroorzaakten en braaf door het leven gingen, hadden zij nooit geld kunnen verdienen aan tv-shows en kerstliedjes. Een sterrenstatus geven aan criminelen heet in mijn boekje gewoon heling, collectief en goedgekeurd door de maatschappij. Maar ook daar hebben de programmamakers ongetwijfeld een oprecht gevoel over.
Dit is natuurlijk gemakkelijk af te doen als vergezochte moraalridderij, die niet zou misstaan uit de mond van een bejaarde. Je kunt wel stellen dat het slechts onschuldig entertainment is waar je niet te veel achter moet zoeken. En inderdaad, ieder is vrij om zijn eigen smaak en zijn eigen tijdverdrijf te hebben. Niemand die je tegenhoudt om even lekker weg te zakken voor je scherm, even verstand op nul en ontspannen maar. Geniet van de entertainment die de vrije en onafhankelijke media van het Westen je te bieden hebben. Leer alle reclamejingles uit je hoofd. Werk en consumeer er rustig op los en breek niet teveel je hoofd over de ingewikkelde dingen in het leven. En vergeet niet eens in de vier jaar je democratische macht over te dragen aan de vage gezichten op de campagneposters. Goed zo. Brave burger.
