Het politieke schavot
Uiteraard kon Remkes niet veel tegen de aanslag op Van Gogh doen, maar het politieke tij keerde zich tegen hem. Er moest iemand verantwoordelijk voor zijn, en dat kon maar beter de weinig tactische Remkes zijn dan de door de wol geverfde Donner. Inderdaad, er bleek een link te zijn tussen Mohammed B. en de zogenaamde Hofstadgroep, maar er zijn geen evidente bewijzen geweest dat hij het moordpad op zou gaan. Als je slechts beredeneert vanuit vage aanwijzingen (radicalisering, contacten met beoogde extremisten) kun je wel bezig blijven met mensen oppakken. Achteraf is het makkelijk te beredeneren wat er zou moeten zijn gedaan, en dan komen opeens ook de schokkende feiten bovendrijven. Radicaliserende jongeren bij de wortel aanpakken heeft meer weg van een heksenjacht dan van serieuze juridische vervolging, en dat zal niet eens het probleem verhelpen. Integendeel, zo’n verbod zou zelfs averechts werken en radicalen slechts in de hand werken.
Als Remkes had gezegd dat de AIVD inderdaad tekort was geschoten en dat hij zal leren van gemaakte fouten was er niks aan de hand geweest. Waar de koppige Groninger zijn politieke tact had moeten gebruiken, zei hij enkel de ijskoude waarheid – naar zijn interpretatie. Daarmee bracht hij Jozias van Aartsen in de verlegenheid, want de VVD-fractievoorzitter wil in deze tijd de indruk wekken dat de VVD een resolute zero-tolerance partij is, en zo’n minister past niet echt in dat beeld. Het ging zelfs zo ver, dat donderdagavond het aftreden van Remkes op een haar na was geveild. Hij bleef uiteindelijk wel aan, maar ook dat was nou niet echt zijn eigen verdienste. De VVD had wel belang bij zijn val, een zwalkende minister is wel het laatste dat deze partij wil, maar het CDA zag niet de noodzaak van een eventueel aftreden. Logisch, want nu blijft Remkes weliswaar aan, maar hij heeft zijn littekens meegekregen. De Kamer heeft het vertrouwen in hem al deels opgezegd, en dat zal hem blijven achtervolgen. Het zal minister Donner, niet toevallig van CDA-huize, alleen maar steviger in zijn zadel helpen als terreurbestrijder. De VVD zit nu met een gehavende minister opgescheept, terwijl coalitiegenoot CDA de touwtjes in handen heeft in de terreurbestrijding. Waarom zou het CDA dan Remkes wegsturen, terwijl een mogelijke opvolger zich veel meer met veiligheidszaken zou kunnen gaan bemoeien?
Maar ook minister Donner zal moeten uitkijken. Het kabinet heeft toch wat van haar krediet verloren, alhoewel de moord dit kabinet niet werkelijk aan te rekenen valt. Nu al is er onenigheid binnen het kabinet over de artikelen betreffende godslastering. Het is geen goede PR om als je een daadkrachtig beleid wilt voeren, meteen al ruzie te maken. Niettemin is het Donner wel toevertrouwd om het evenwicht te bewaren tussen de verschillende sentimenten die nu in de maatschappij spelen. En zelfs dan is het nog maar de vraag of de coalitie geen averij heeft opgelopen. De linkse oppositie viel misschien nog te verteren, maar de komst van Geert Wilders maakt het voor dit kabinet er niet makkelijker op. Aangezien de LPF al een tijdje praktisch ter ziele is en de zwaar religieuze SGP nooit veel stemmen zal trekken, bleef de coalitie als enige speler op rechts over. Zelfs met dit monopolie hadden ze grote moeite een meerderheid in de peilingen te handhaven, en met de komst van Wilders zit het kabinet in een heuse spagaat. Voor het issue veiligheid zullen mensen snel op Wilders stemmen, terwijl sociaal-economisch links veel stemmen van het kabinet af zal snoepen. Het mes snijdt aan twee kanten, en daartussen zal het kabinet een evenwicht moeten vinden. Nu er een akkoord met de vakbonden is gesloten, zal de ploeg van Balkenende zich moeten richten op veiligheid. En daarin heeft men al één misstap begaan: het aanblijven van Remkes. Het had werkelijk daadkracht getoond als Remkes zonder pardon de laan uit was gestuurd. Niet dat er dan werkelijk zoveel zou veranderen, maar het geeft wel een signaal af. Alleen al het gevoel dat het kabinet daadkrachtig is zou behoorlijk meehelpen aan de wederopbouw van een – toch enigszins geschonden – imago. Nu blijft de regering doorzwalken, in ieder geval naar buiten toe, en creëert daarmee een voedingsbodem voor ideologieën als die van Geert Wilders.
De VVD mag als grootste verliezer van de afgelopen weken worden aangemerkt. Ze maakten nota bene zelf een politiek schavot klaar voor een VVD-minister, maar werden wrang genoeg door het CDA teruggefloten. Het politieke schavot is ongebruikt gebleven; Remkes mag aanblijven. Maar hoe nu verder met deze gehavende minister? Als de VVD niet uitkijkt, wordt hij nog het toonbeeld van een onmachtig kabinet. Des te meer zal de drang groeien om toevlucht te zoeken tot andere partijen: als het niet naar links is, dan wel naar Geert Wilders. Het kabinet zal zich eens goed moeten afvragen of er niet iets grondig mis gaat in de huidige gang van zaken. Het politieke schavot blijft tenslotte staan, en zal geen moeite hebben met een hele ministersploeg; begin 2007, wel te verstaan.
